Сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш йўналишида

Иншоотларни секцияларга, пағоналарга ажратиш схемаси
Бетон ишларини бажариш лойиҳасини тузиш жараёнида иншоот секциялари бетонлаш пағоналарига ва блокларга ажратилиши кўзда тутилади ва конструктруктив температура, чўкиш чоклари технологик (бетон ишлари технологияси тақозо қилгани учун ҳосил қилинадиган, аслида температура ва чўкиш билан боғлиқ эмас) чоклар билан устма-уст тушурилади. Бетон қоришмасининг физик-химик ва тайёрлаш, ташиш, ётқизиш технологияларининг хусусиятлари иншоот конструкциясини блокларга ( =3,5 2,0 3,5=24,5) ажратишни тақозо қилади. Бунда бетон қоришмасининг қотиш жараёни (цемент гидротацияси) катта миқдорда иссиқлиқ ажралиб чиқиши ва бетон блокларнинг қизиши билан кечади. Бетондан иссиқлиқ ажралиб чиқишнинг энг юқори кўрсатгичлари қоришма ётқизилгандан кейинги 7-16 кунларда кузатилади. Кейинчалик блокларнинг совуши ва оқибатида киришиш (сиқилиш) жараёни бошланади. Бу жараён бетон массивнинг ҳар хил қисмларида ҳар хил жадалликда кечади. Массивнинг чекка қисмларида совуш тезроқ, ўрталарида эса секинроқ кечади. Совушнинг нотекслиги бетон массиви ичида мураккаб температура, зўриқиш ҳолатини ҳосил килади ва сиқилиш, чўзилиш кучланишли қисмлар (бўлаклар) ҳосил бўлишига олиб келади. Бундай ҳолатни ҳосил қилмаслик учун бетон массивлар қурилиш даврида, ўлчамлари совушнинг бутун ҳажм бўйича бир хил кечишини таъминлайдиган (яъни сиқилиш, чўзилиш кучланишларини ҳосил қилмайдиган), бетонлаш блокларига ажратилади.

Пағоналарни блокларга, блокларни қатламларга ажратиш схемаси 1,2,3…30 бирданига қуйиладиган ёки алоҳида-алоҳида қуйиладиган блоклар тартиб ракамлари

Бетон қоришмаси блокда горизонтал йўналишда қатлам-қатлам қилиб ётқизилади ва бетон ётқизиш қатлами деб юритилади. Ҳар бир қатламда бетон қоришмаси сиртқи ( 20-30 см қалинликда), ички ( 50-60 см қалинликда) ёки чуқур зичлайдиган вибраторлар билан зичланади.

Бетонлаш блоклари пландаги ўлчамлари, блокдаги бетон қотгандан кейин юқори сифатли бўлиши учун бетонлашнинг вертикал йўналишда ( ўлчамида) узликсиз бўлиши шартидан, ҳар бир қатламда бетон қоришмаси, олдинги (пастдаги) қатламдаги бетон коришмаси қота бошлагунгача ( -вақт тугамасдан бурун) ётқизилиши зарурлиги шартидан келиб чиқиб белгиланади. Бунда икки хилдаги масала ечилиши мумкин, биринчиси бетон хўжалиги соатдаги иш унумдорлиги асосида блокнинг пландаги ўлчамларини белгилаш бўлса (3.2-расм), иккинчисида бетон иши бажарилиши кутилаётган давр об-ҳавоси, бетон қоришмасини ташиш масофаси, бирданига бетонланадиган блоклар конструктив ўлчамларидан келиб чиқиб, бетон ишлари соатдаги ( ) талаб қилинадиган жадаллиги (бетон хўжалиги ва транспорт иш унумдорлиги) белгиланади.
Қатламли бетонлашда блокдаги бетон ишлари минимал жадаллиги –Ж_би, м³/с, қуйидагича ифодадан аниқланади:

бу ерда -блок узунлиги, м; - блок эни, м; - қатлам қалинлиги, м;
К_с- бетон ишлари соатдаги нотекислик коэффициенти 1,05 1,1;
∆t бир қатламни иккинчиси билан ёпиш (олдинги қатлам устига кейингисини қуйиш) учун рухсат қилинган максимал муддат, соат; ∆t= -
l_бқ –бетон қоришмасини ташиш масофаси, км.

Хулоса. Бетон ишлари жадаллиги иншоот бетонланаётган конструкцияси ўлчамларига, об-ҳаво шароитига, бетон қоришмасини тайёрлаш механизация воситалари (қурилма, цех, завод) техник, технологик имкониятларига боғлиқ равишда бир (8,0 соат), икки (16 соат), уч (24 соат) смена қилиб белгиланиши мумкин, курс лойиҳасида эса 2 смена қилиб олинди. Лекин бу дегани бутун давомида, бетон ишлари соатдаги максимал жадаллиги ( ) бир хил бўлади дегани эмас, балки = / 1,05-1,1) 1,2-1,4)= 1,26-1,54=4,6-3,7 ; оралиғида иш нотекс давом этади, керак бўлганда максимал ; ни ҳам таъминлайди. Яъни блок ҳажми =3,5 2,0 3,5=24,5 ҳамда ёз ойида ҳаво ҳарорати ўртача бўлганда, ҳеч қандай чора-тадбирлар (қоришмага муз, азот солиш, қотишни секинлатувчи кимёвий моддалар қўллаш ва ҳ.о.) қўлламасдан бетон ишларини давом эттириш мумкин экан¹.

Бетон ишларининг талаб қилинадиган жадаллигини (3.2) ва (3.3) ифодалар ёрдамида ҳисобланган натижаларини солиштириб текширилганда ( фарқ 8,3%) эканлиги аниқланди ва фарқ 25% дан ортиқ бўлса, бирданига бетонлаштирилаётган блокларда бетон қоришмаси ётқизилиши узлуксиз бўлишлиги шарти қондирилмайди, шунинг учун ни камайтириш керак бўлар эди, лекин фарқ 25% дан кам бўлмагани учун блок ўлчамлари ўзгаришсиз қолдирилади. Блоклар ўлчамлари тўғрисидаги якуний хулосалар бетонқоргичлар танлангандан кейин қилинса мақсадга мувофиқ бўлади.