Suv o’tlari

Qo‘ng‘ir suvo‘tlar 

Phodophyceae 

Sariq-yashil suvo‘tlar 

Xanthophyta 

Qizil suvo‘tlar  Rhodophyta 

Chin yashii suvo‘tlar 

Chlorophyta 

Oltin tusli suvo‘tlarar 

Chrysophyta 

Yashil suvo‘tlar Chlorophyta 

Ko‘k - yashil suvo‘tlar 

Cyanophyta 

 

 

 

 

 

 

 

Suvo’tlari 

 

---

 

0 ‘simliklaming eng qadimiy vakillari bo‘lib, ulaming 150 turkumga mansub 1400 ta turi 

mavjud. Ular ancha oddiy bo‘lib, hujayra tuzilishining soddaligi, protoplastining 

differensiallanmaganligi bilan boshqa suvo‘tlardan farq qiladi. Bu suvo‘tlarga eng sodda, 

ko‘pincha bir hujayrali yoki koloniya bo‘lib yashaydigan organizmlar kiradi. Kamdan-kam 

holda ko‘p hujayrali, ipsimon shakllari ham uchraydi. Ko‘k-yashiI suvo‘tlaming to‘plami 

ko‘pincha shilimshiqqa o'ralgan bo‘ladi. Bu suvo‘tlaming hujayralarida bir qancha: 

xlorofill, fikotsian, karotin va ayniqsa, fikoeritrin bo‘lib, ulaming o‘zaro nisbati turlicha 

bo‘lganligidan har xil rang hosil qiladi. Ulaming hujayrasi oval, sharsimon, ustinsimon va 

boshqa shakllarda bo‘ladi. Hujayralari tashqi tomondan ba’zan juda shilimshiqlanuvchi 

pektinli yupqa po‘st bilan o‘raladi. Hujayralaming ichki moddasi boMinmagan. Shuning 

uchun uning yadrosini ham, plastidasini ham ko‘rib boMmaydi. Lekin protoplazma ikki xil 

pigment bilan bo‘yalgan tashqi va xromotin modda tutuvchi rangsiz ichki (markaziy tana 

deb ataluvchi) savatdan iboratligini ko‘rish mumkin. 

---

 

Ko‘k-yashil suvo‘tlar vegetativ va jinssiz ko‘payadi. Koloniya bo‘lib yashaydigan 

vakillarida koloniyaning bo‘linib ketishi kuzatiladi. Ular jinsiy yo‘l bilan ko‘paymaydi, 

ba’zan spora hosil qilishi kuzatiladi. Bunda oddiy vegetativ hujayralar sporaga aylanadi. 

Sporalar ko‘payishi uchun emas, balki turni noqulay sharoitidan saqlash uchun xizmat 

qiladi. Bu suvo'tlar butun yer yuziga tarqalgan boMib, chuchuk va sho‘r suvlarda yashab, 

plankton, bentos hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Planktonda juda tez ko‘payib, suvni 

“gullatib” yuboradi, natijada suv ichishga yaroqsiz bo‘lib qoladi. Ko‘k-yashil suvo‘tlar 

tuproq yuzasida va uning ustki qatlamlarida ham uchraydi. Ular yerda organik moddalarni 

to‘planishiga yordam beradi. Ba’zi turlari atmosferadagi azotni o‘zlashtirib, tuproq 

unimdorligini oshiradi. Ko‘k-yashil suvo‘tlar boshqa suvo'tlardan hujayra tuzilishi bilan 

farq qiladi. Hujayrasi po‘st va protoplastdan iborat. Hujayra po‘sti pektin moddasidan 

tuzilgan, ba’zan xitin ham uchraydi. Protoplastida vakuolalar boMmaydi. Protoplastining 

tashqi qatlami xromotoplazma, markaziy qismi esa sentroplazma deb yuritiladi. 

Xromatoplazmada xlorofill, fikosian, karotin, fukoeritrin kabi turli bo‘- yoqlar boMib, 

hujayraga ko‘proq ko‘k-yashil rang beradi. Sentroplazma esa rangsiz, unda yadro uchun 

xarakterli bo‘lgan DNK, nuklein, timonuklein kislotalar mavjud. Xromotoplazma fotosintez 

vazifasini ham bajaradi, chunki unda sochilgan holda xromotofor uchraydi. Ularda kraxmal 

hosil boMmaydi. Fotosintez mahsuloti sifatida polisaxaridlardan - glikogen, oqsillardan - 

valyutin to‘planadi. 

---

Diatom suvo‘tlarini 5 mingga yaqin turi mavjud. Ular bir hujayrali va koloniya bo‘lib 

yashaydigan organizmlardir. Bulami hujayrasini shakli juda xilma-xil: yumaloq, 

tayoqchasimon, uchburchak bo‘ladi. Diatom suvo‘tlar sinfining eng xarakterli belgisi - 

hujayra po‘stining tuzilishidir. Hujayra po‘sti pektindan tuzilgan bo‘- lib, tashqi tomondan 

yaxlit kremniy pansir (qalqon) bilan o ‘ralgan. Pansir bir-biriga teng boMmagan ikkita 

palladan iborat. Pallalar shunday joylashganki, quticha qopqog‘i singari biri ikkinchisini 

o‘rab turadi. K o‘pgina hujayralaming har bir pallasida tirqishsimon teshikchalar bo‘lib, 

ular orqali protoplazma tashqi muhit bilan bog‘- lanadi. Kremnezem (qumtuproq) shimib 

olgan pallalar juda pishiq, qattiq va ko‘pincha chiroyli gulli boMadi. Diatom suvo‘tlarining 

hujayrasi harakatchan boMadi, ular sekin sudralib yoki tirqishsimon teshikchalardan 

chiqargan shilimshiq iplar itarishi natijasida juda tez harakat qiladi. Bulami hujayralari 

oddiy boMinish yoMi bilan, jinsiy va jinsiz usullarda ko‘payadi. Diatom suvo‘tlar dengiz va 

chuchuk suvlarda yashab, hayvonlarga ozuqa boMadi va plankton hamda bentos jumlasiga 

kiradi. Dengizlarda diatomlaming protoplast! nobud boMgandan keyin, po‘sti dengiz tubida 

to‘planadi va bir necha million yillar davomida ulardan alohida tog‘ jinsi - diatomit yoki 

kremniy uni hosil boMadi. Diatomit g‘ovak, yengil boMganligidan undan issiq 

o'tkazmaydigan materiallar, g‘ovak gMsht tayyorlashda, turli metallami silliqlashda 

foydalaniladi. Diatom suvo‘tlar hujayrasining shakliga ko‘ra patsimonlar - Pennatopsidae, 

sentriksimonlar - Centricapsidae sinfiga boMinadi.

 

 

 

---

 

 

 

    Bu bo‘limga taalluqli suvo‘tlar yashil suvo'tlarga o‘xshab ketadi, lekin 

zoosporalarining ikkita xivchinlari teng bo‘lmasligi, xromatoforalarida karotinning 

ko‘p boMishi sariq-yashil suvo‘tlarining asosiy belgisidir. Fotosintez tufayli bu 

suvo'tlarida ham tillarang suvo‘tlarga o‘xshash kraxmal to‘planmasdan, moy 

tomchilari, ba’ zan leykozin va valyutin hosil qiladi. Morfologik jihatdan sariq-

yashil suvo‘tlar xilma-xil bo‘lib, 200 ga yaqin tumi o‘z ichiga oladi. Ular oddiy 

boMinish yo‘li bilan, shuningdek, jinssiz va ba’zi turlarida izogamiya va 

oogamiya yo‘li bilan jinsiy ko‘payish uchrab turadi.Sariq-yashil suvo‘tlami asosan 

chuchuk suvlarda, dengizlarda, qisman tuproqda uchratish mumkin. Asosiy 

vakillari botridium - Botridium tallomi yashil rangli, tarmoqlangan, rangsiz 

rizoidga ega bo‘lib, suv tubiga yopishib yashaydi. Vosheriya (Vocheria) sargMsh-

yashil rangli shoxlangan tallomi bir necha santimetrga yetadigan yirik hujayrali 

suvo‘tidir. Buning ham rizoidi bo‘lib, suv tubiga yopishib yashaydi. Vosheriya 

jinssiz yoM bilan ko'payib, zoosporalar hosil qiladi. Jinsiy yo‘l bilan ko‘payganda 

oogamiya sodir bo‘ladi.

 

 

---

 

Qizil suvo‘tlarning 4000 turi boMib, ko‘p hujayrali, nozik, yuqori o‘simliklarga o‘xshash 

boMib, asosan dengiz suvlarida, ayrim turlari esa chuchuk suvlarda substratga yopishgan 

holda yashaydi. Ular quyosh nuri spektrining ko‘k va binafsha nurlari tushib turgan, 

chuqurligi 200 m gacha boMgan suv ostida yashaydi. Xromatoforida xlorofill, karotin, 

ksantofilldan tashqari, ko‘k rangdagi flkosianin, qizil rang beruvchi fikoeritrin pigmentlari 

bor. Shuning uchun ham ularni rangi qizil, pushti, och binafsha rangga bo‘yalgan. Hujayra 

protoplastida sitoplazma, bitta yoki bir nechta yadro va xromatofori bor. Tallomi bir yoki 

ko‘p qatorli hujayralardan tashkil topgan, oddiy ipsimon va shoxlangan plastinkaga o 

‘xshaydi. Murakkab vakillari sershox buta o‘simlikka o ‘xshab ketadi. Vegetativ, jinssiz va 

jinsiy yoM bilan ko‘payadi. Ayrim o‘simliklardagina vegetativ ko‘payishi kurtaklarni 

ajratish yoMi bilan boradi. Ularda faol harakatlanuvchi zoosporalar hosil boMmaydi, 

buning o‘miga sporangiyda bittadan harakatsiz yalang‘och hujayra yoki to‘rttadan spora 

hosil boMadi. Bular monospora yoki tetrospora deyiladi. Bular yetilgandan so‘ng suv ostiga 

tushadi. Jinsiy ko‘payish oogoniy tipida bo‘lib, onalik jinsiy organlarini kaф0g0n deyiladi. 

Karpogon ingichka, cho‘ziq bo‘g‘izli kolbaga o‘xshaydi, uning ostki qismini qorincha 

bo‘ynini esa trixogina deyiladi. Anteridiy bir hujayrali boMib, karpogon yonida yoki 

boshida to‘da-to‘da bo‘lib joylashgan. Uning ichida bittadan spermasi hosil boMadi. Tuxum 

hujayrada urugMangandan so‘ng ko‘p hujayrali tuzilma - sistokarpiy hosil boMadi. Bu esa 

sporalar hosil qiladi. Qizil suvo‘tlarining ko‘pchiligida nasllar navbatlashib turadi. Bu 

boMim ikki sinfga boMinadi: bangiosidasimonlar - Bangiopsidae hamda 

florideopsidasimonlar - Florideopsidae. 

 

---

 

 

 

 

---

 

Qo‘ng‘ir suvo‘t!ar - Phodophyceae. Qo‘ng‘ir suvo‘tlar vakillari sovuq va mo‘tadil 

iqlimdagi dengizlarda yashaydi. Xromatoforida xlorofildan tashqari, qo‘ng‘ir rangli alohida 

pigment fikoksantin bo‘lib, ulami o‘ziga xos rangga kiritadi. Qo‘ng‘ir suvo‘tlar koloniya 

bo‘lib yashaydigan ko‘p hujayrali organizmlardir. BoMimga faqat dengizlarda hayot 

kechiradigan, tuzilishi va oMchami turli-tuman boMgan, xromatoforlari qo‘ngMr rangli 

suvo‘tlari kiradi. Bu sinf ba’ zi vakillarining hujayrasida qismlarga ajralish kuzatiladi. Bu 

hujayralar har xil to‘qimalar hosil qiladi hamda tallomni morfologik jihatdan barg va 

poyasimon organlarga ajratadi. Hujayralaming po‘sti sellyulozadan iborat, ba’zan pektin 

modda shimilgan boMib, shilimshiqlanish xususiyatiga ega. Bular sporalar va jinsiy yoM 

bilan ko‘- payadi. Ayrim vakillari iste’mol qilinadi, ba’zilaridan kaliyli tuzlar, yod, atseton, 

spirt, sirka kislotalar olinadi. Qo‘ng‘ir suvo‘tlarining rangi ularning xromatoforida xlorofill 

va karotinning hamda qo‘ngMr pigment fukoksantin miqdoriga bogMiq boMadi. Qo‘ngMr 

suvo ‘tlarining oddiy tuzilganlarining tallomi bir necha santimetr keladigan shoxlangan 

ipdan iborat. Yuksakroq darajada tashkil topganlarining vegetativ tanasi morfologik 

jihatdan ancha murakkab.