Suv ostida sakson ming kilometr

57

---

Ye t t  i n chi  b o b

G'ALATI KIT

To'satdan  yiqilib  ketganimga  qaramay,  nima 

bo'lgani  aniq  esimda.  Oldin  suvga  cho‘ka  boshla- 

dim.

Suzishni  yaxshi  bilganim  uchun  bu  tasodifiy 

cho'kishdan esankirab qolmadim.

Okean  sathiga  suzib  chiqib,  birinchi  navbat- 

da  kemani  qidira  boshladim.  Men  yo‘q  bo'lib  qol- 

ganimni  sezishdimikin?  Kapitan  Faragut  meni  qi- 

dirish  uchun  qayiq  tushirdimikin?  Omon  qolishga 

umid qilsam bo'larmikin?

Qorong'i  bo'lganiga  qaramay,  men  sharq  to- 

monda  qandaydir  qora  bir  narsani  ko'rdim.  Turli 

belgilarni  ifodalovchi  chiroqlariga  ko'ra  uzoqlasha- 

yotgan  edi.  Bu  kema  edi.  Tamom  bo‘lganimni  tu- 

shundim.

-   Bu yoqqa, bu yoqqa!  -  deb qichqirdim men ke­

mani quvib yetishga harakat qilib.

Ust-boshimni  siqa  boshladim.  Ho‘l  kiyim  bada- 

nimga  yopishib,  harakat  qilishga  yo‘l  bermas  edi. 

Nafasim tiqilib, cho'ka boshladim...

-  Yordam bering!

Bu  mening  so'nggi  bor  qichqirishim  edi.  Cho‘- 

kayotganimni  sezib,  jonholatda  suvni  shaloplata 

boshladim.

To'satdan  kuchli  bir  qo‘l  yoqamdan  ushladi-yu, 

bir siltab meni  suv yuziga tortib chiqardi.  Qulog'im 

ostida aytilgan mana bu so'zlarni eshitdim:

-  Agar xo'jam  yelkamga tayanishni lozim topsa- 

lar,  ancha yengil  suza  oladilar.  Men sadoqatli  Kon­

selning qo'lidan ushladim.

-   Bu  senmisan?!  -   xitob  qildim  men.  -   Sen- 

misan?!

58

---

-   Ha,  bu  men,  -   deb  javob  berdi  Konsel.  -  

Xo'jamning xizmatlariga hamisha tayyorman.

-   Demak,  o‘sha  silkinishda  sen  ham  menga 

o'xshab dengizga uchib ketgan ekansan-da?

-   Yo‘q.  Ammo  janob  professorning xizmatlarida 

bo'lganim  uchun,  izlaridan  borishni  burchim  deb 

bildim.

Bu  ajoyib  odam  qilgan  oliyjanobligini  tabiiy  bir 

hoi deb tushunar edi!

-  Kema-chi?

-   Kema?  -   qayta  so'radi  Konsel  yelkasiga 

ag'darilib.  -   Menimcha,  xo'jam   uning  yordamiga 

umidvor bog'lamaganlari ma’qul.

-  Nega?

-   Shuning  uchunki,  men  o'zimni  suvga  tash- 

layotganimda qorovulda turgan matros:  «Vint bilan 

rul sindi!» deb qichqirdi.

-  Sindi?

-   Ha,  narvalning  tishi  sindirdi.  «Avraam 

Linkoln»ga  yetgan  shikast  shuning  o'zi  shekilli. 

Ammo  baxtimizga  qarshi,  u  o'zini  boshqarolmay 

qoldi.

-  Demak, halok bo‘libmiz-da?

I 

-   Bo'lishi  mumkin,  -   bamaylixotir  javob  berdi 

Konsel.  -   Ammo  bizning  ixtiyorimizda  bir  necha 

soat bor, shu bir necha soat ichida esa ko'p ish qilsa 

bo'ladi.

Konselning  vazminligi  va  sovuqqonligi  meni 

ruhlantirib  yubordi.  Men  jonliroq  suza  boshladim. 

Biroq  kiyimlarim  harakat  qilishga  hamon  xalaqit 

berib, pastga tortar edi.

Konsel buni sezdi.

-   Xo'jam  ruxsat  bersalar,  ust-boshlarini  kesib 

yechardim.

Men  uning  suv  sathida  turishiga  ko'maklasha-

59

---

yotganimda  pichoq  bilan  ust-boshimni  yuqoridan 

pastga  kesib,  yechib  tashladi.  0 ‘z  navbatimda  men 

ham  Konselning  ust-boshini  xuddi  shu  yo‘l  bilan 

yechib  tashladim.  Shundan  so‘ng biz  yana yonma- 

yon suza boshladik.

Ammo  shuning  o‘zi  bilan  mushkulimiz  oson 

bo'la  qolgani  yo‘q.  Bizning  yo'qolganimizni  hech 

kim  sezmay  qolishi  mumkin,  bordi-yu,  sezishgan- 

larida  ham  baribir  vint  va  rulsiz  kema  shamolga 

qarshi biz tomon kelolmaydi. Binobarin, faqat kapi­

tan Faragut qayiq yuborishidan umidvor bo'lishimiz 

mumkin edi.

Biz  shu  qarorga  kelgach,  suv  sathida  mumkin 

qadar  uzoqroq  turishga  qaror  qildik.  Har  ikkalamiz 

baravar  holdan  toymaslik  uchun  birimiz  chalqan- 

cha  yotgancha  qo'lni  qovushtirib,  dam  olayotgan- 

da,  ikkinchimiz itarib borishga qaror qildik. Har o‘n 

minutda  almashib  turishimiz  kerak  edi.  Shunday 

qilganimizda bir necha soat davomida quyosh chiq- 

quncha suv sathida turishimiz mumkin edi.

Qutulishimizga  umid  kam!  Ammo  juda  nochor 

holda  qolgan  paytlarda  ham  umid  qilish  insonga 

xos fazilat-ku, axir.

Kema  narval  bilan  kechqurun  soat  o‘n  birlarga 

yaqin to'qnashdi.  Modomiki  shunday ekan,  biz  kun 

chiqqunga  qadar  qariyb  sakkiz  soat  suv  sathida  tu­

rishimiz kerak.  Bu uncha qiyin ish emas.

Dengiz  sokin,  to'lqinlanmas  edi.  Har  zamonda 

zulmat ichida biron narsa ko'rinarmikan deb alang- 

lardim,  biroq atrof bo‘m -bo‘sh,  faqat bizning hara- 

katimizdan chayqalgan suvgina yaltirar edi.

Ammo  kechasi  soat  birga  yaqin  juda  qattiq 

charchadim.  Qo‘l  va  oyoqlarimning  tomirlari  qat­

tiq tortisha boshladi.

Ikkimizni  qutqarish  tashvishi  Konselninggi-

60

---

na  zimmasiga  tushib  qoldi.  Ko‘p  o‘tmay  u  bechora 

hansirab, nafas olishi og‘irlasha boshladi. Bu ahvol- 

da uzoqqa borolmas edi.

-   Meni  o‘z  holimga  qo‘y!  0 ‘z  holimga  qo‘y!  -  

dedim unga.

-  Xo'jamni tashlab-a? Hech qachon!  -  javob ber­

di  mening  sadoqatli  xizmatkorim.  -   Bundan  ko'ra 

o‘zim tezroq cho'kkanim afzal.

Xuddi  shu  paytda  sharqqa  esayotgan  shamol 

qora  bulutning  bir  chekkasini  ochdi,  oy  mo‘rala- 

di.  Okeanning  sathi  uning  nurlari  bilan  birdan  yo- 

rishib  ketdi.  Bu  sharofatli  nur  menga  qayta  kuch 

bag'ishladi.  Men  boshimni  ko'tarib,  ufqni  ko'zdan 

kechirdim.

Kemamizni  ko'rdim  -   u  bizdan  besh  milya  na- 

rida  edi.  Bu  masofadan  u  kichik  nuqtaday  bo'lib 

ko'rinar edi.  Bitta ham qayiq ko'zga chalinmas edi.

Men  yordamga  chaqirib  qichqirmoqchi  edim, 

ammo  shishib  ketgan  lablarimdan  ovoz  chiqmas 

edi.

Konsel qichqirdi:

-  Yordam beringlar! Yordam beringlar!

Biroz  vaqt  quloq  solib  turdik.  Bu  nima,  boshga 

qon  quyilib  kelayotganidan  quloqda  paydo  bo'lgan 

shovqinmi  yoki  chindan  ham  bizga  kimdir  javob 

berdimi?

-   Sen eshitdingmi? -  shivirlab so‘radim men.

-   Ha,  ha!  Konsel  bo'shliqqa  qarab  umid  bilan 

qichqirdi.  Endi  hech  qanday  shubha  qolmadi.  Kon- 

selning qichqirig'iga kimdir javob qaytardi.

Bu  ham  bepoyon  okeanda  yo‘qolgan  bizga 

o'xshagan  allaqaysi  baxtiqaroning,  kemaga  urilgan 

zarbning  yana  bir  qurbonining  ovozimikin?  Yoki 

qorong'ida ko'rinayotgan qayiqdan bizni  chaqirish- 

dimikin?

61

---

Konsel  zo‘r  berib  tayangani  holda  beligacha 

suvdan  ko'tarildi:  biroq  shu  zahoti  darmonsizlanib 

chalqanchasiga suvga yiqildi.

-  Nimani ko'rding?

-   Men...  men...  -   deya  shivirladi  u,  -   ...  keling, 

yaxshisi gapirmay, kuchimizni saqlaylik...

U  nimani  ko'rdiykin?  Negadir  shu  daqiqada  xa- 

yolimga bahaybat maxluq haqidagi fikr kelib qoldi...

Shu  yerda  Konsel  meni  ilgariga  itarib  borardi. 

Har  zamonda  u  boshini  ko'tarib,  kimnidir  chaqirar 

edi. Unga o‘sha zahoti allakimning ovozi javob qay- 

tarar edi.

Ammo  men  uncha  yaxshi  eshitolmay  qoldim. 

Tamoman holsizlandim; panjalarim beixtiyor chan- 

gak  bo'lib  siqildi,  kaftlarim  endi  menga  tayanch 

bo'lolmay  qoldi;  zo‘rg‘a  og'zimni  ochdim,  u  sho‘r 

suvga to'ldi; sovuq suyak-suyagimdan o‘tib ketgan- 

di.  Men  hayot  bilan  vidolashmoq  uchun  boshimni 

so'nggi bor ko'tardim...

Shu  paytda men  allaqanday qattiq narsaga kelib 

urildim.  Unga  yopishib  oldim.  So'ng  meni  kimdir 

suvdan  tortayotganini,  erkin  nafas  olayotganimni 

sezdim va... o'zimdan ketdim.

Aftidan, tez-tez ishqalashlari tufayli ko‘p o'tmay 

o‘zimga keldim.

Ko'zimni yarim ochdim.

-  Konsel!  -  deya shivirladim.

-   Xo'jam meni  chaqirdilarmi?  -   o'sha  zahoti  ja­

vob berdi sadoqatli xizmatkorim.

Shu paytda ufqqa yonboshlayotgan oyning so'nggi 

nurlarida men boshqa bir tanish qiyofani ko‘rdim.

-  Ned Lend!  -  xitob qildim men.

-   Xuddi  o‘zi,  janob  professor.  Ko‘rib  turgani- 

ngizday  mukofot  ketidan  quvib  yuribman,  -   javob 

berdi kanadalik.

62

---

-   Sizni ham o‘sha zarb dengizga itg'itdimi?

-   Ha,  janob  professor,  faqat  mening  omadim 

keldi.  Men deyarli o'sha zahoti suzar orolchaga chi­

qib oldim.

-  Orolchaga?

-   Ha.  Yoki  aniqroq  qilib  aytganda,  o'sha  ulkan 

narvalingizning ustiga.

-  Tushuntiribroq gapirsangiz-chi, Ned!

-   Ana  shundagina  men,  -   deya  so'zini  davom 

ettirdi  kanadalik,-  garpunim  nega  uning  terisiga 

kirmay,  ustidan  sirg'alib  ketganining  sababini  tu- 

shundim.

-  Nega ekan, Ned, nega?

-   Shuning  uchunki,  janob  professor,  bu  max- 

luqning  ustiga  po'lat  zirh  qoplangan!  Kanadalik- 

ning  so'zlari  mening  fikrlarimni  ostin-ustun  qilib 

tashladi.

Men apil-tapil  o'rnimdan turib,  suvga yarim bo- 

tib turgan -  biz panoh topgan mavjudot yoki narsa- 

ning yelkasida qaddimni rostladim.

Tepib  ko'rgach,  uning  yelkasi  yirik  sutemi- 

zuvchilarning  tanasiday  qayishqoq  emas,  balki 

o'zidan  suv  o'tkazmaydigan,  ham  qattiq  ekanligiga 

ishonch hosil qildim.

Almisoqdan  qolgan  hayvonnikiga  o'xshagan 

bosh  suyakda  turmaganmikinmiz,  degan  xayol- 

ga  ham  bordim.  Unda  bahaybat  maxluqni  toshba- 

qa  yoki  timsohlar  singari  sudraluvchilar  turkumiga 

qo'shishim kerak edi.

Ammo  bunday  qarorga  kelish  ham  qiyin.  Ne- 

gaki  men  ustida  turganim  qora  yelka  tanga  bilan 

qoplangan bo'lmay,  juda silliq va pardozlangan edi. 

Urganda  u  temirdan  chiqadiganday  sado  berar  va 

po'lat taxtalardan parchinlanganday edi.

Hech shubha yo'qki, siri butun fan olamini haya-

63

---

jonlantirgan va har ikkala yarim shar dengizchilarini 

hayratga solgan hayvon, bahaybat maxluq hech uch- 

ramagan afsonaviy tirik mavjudot bo'lmay, tasodifni