Сув истеъмолчилари уюшмасида молиявий бошқарув бўйича тренинг материаллари

Ирригация хизмати учун тарифларни ҳисоблаш

Тўлов мувофиқлиги омилидан фойдаланиш

• Ирригация хизмати тарифи бюджетда кўрсатилган ҳаражатларга асосланган ҳолда ҳисобланади.
• Ирригация хизмати тарифини ҳисоблашда, СИУ барча аъзолари ирригация хизмати учун тўловни амалга оширишларини кўзда тутишларига тўғри келмайди, чунки СИУ фаолиятининг биринчи йилларида бу ҳол камдан-кам учрайди.
• Шу сабабдан, ирригация хизмати тарифи бюджетнинг йиллик ҳаражатларига ва ирригация хизмати учун тўловни амалга оширишлари мумкин бўлган СИУ аъзолари фоизига асосланган бўлиши керак.

Тушумлар самарадорлигининг зарурияти

• Яна бир жуда ҳам муҳим шарт борки, у нима учун СИУ ирригация хизмати тарифини иложи борича реал белгилаш зарурлигига изоҳ беради.
• Бу СИУнинг ушбу тўловларни йиғишда аниқ бир самарадорлик даражасига эришмаса, у ўзининг суғориш ва дренаж тизимини тиклаш учун грант ва қарз олиш имконига эга бўлмаслиги билан боғлиқ.

Бадаллар миқдорини аниқлаш вариантлари

• Бадаллар миқдори СИУ аъзоларига осонликча тушунарли бўладиган қилиб ҳисобланиши керак.
• Агар СИУ аъзолари бадал миқдорининг асосланганлигини аниқ билсалар, уларнинг тўловларни амалга ошириш хоҳишлари ошади.
• СИУ фаолиятининг дастлабки йилларида одатда ушбу тўловлар миқдори етказиб берилган сув ҳажмига эмас, балки гектар асосида белгиланади, чунки ҳозирги кунда сув ўлчаш қурилмалари биринчи усулни қўллаш имконини бермайди.
• Дунё тажрибасида ирригация хизмати учун тўловларни йиғиб олишни қуйидаги усуллари қўлланилади:

Сув ҳажмига қараб

• Ўз навбатида у қуйидагича бўлиш мумкин:
• Мамлакат бўйича ягона (ҳар хил ирригация тизимларида ЭваТХ солиштирма харажатлари бир хил бўлганда);
• Ҳар хил ирригация тизимларида ЭваТХ тан нархи фарқини ҳисобга олиб табақалаштирилган;
• Сув истеъмоли ҳажмига қараб ўсиб борувчи.

Сув бериш вақтига қараб (ҳажм бўйича тарифни бир тури)

• Бу усул аксарият сув етказиб бериш барқарор ирригация тизимларида қўлланилади (насос станциялари ва скважинлар ёрдамида, баъзи ҳолларда каналларда сув сарфини автоматик барқарорлаштириш воситалари билан жихозланганда).
• Вақт бўйича тариф ҳам ягона ёки табақалаштирилган бўлиши мумкин (саёз, ўртача ва чуқур скважинлар учун, дизел ёки электр насослари учун, ва ҳк.), яъни хизматнинг ҳақиқий тан нархига қараб.
• Ҳажм бўйича тариф ва унинг турлари ҳар хил ирригация тизимларида ЭваТХ тан нархи етказиб берилган сув ҳажмини аниқ ўлчашни таъминлайдиган гидрометрик тармоқ ривожланган давлатларда қўлланилади.