qolishganda hayotdan um idini uzgan yori Xolbekaning «Meni
taslilab ketaver, yo‘qsa o ‘zing ham h alo k b o ‘lasan», degan iltijosiga
«Bir g‘ayrat qil, yo‘limiz yaqin qoldi», deb dalda beradi, unga
vafodorligini quyidagicha bayon qiladi:
Po‘lat nayza qor ostida yotaraii,
Temir nayzang egovlasang o ‘taraii,
Sening to ‘rang nomardlardan emasdir,
Mard o‘g‘lon sevdigin tashlab ketarmi?..
K untug‘mish o ‘z maqsadiga sodiq, har qanday sharoitda tush-
kunlikka tuslimaydigan inson.
U nomsiz, poyonsiz to g ‘ darasidan
vataniga boradigan yo‘lni rosa izlaydi, bu orada egizak farzandli
b o ‘ladi, ular uch yoshga to ‘lganda ham biror bir el daragini topol-
maydi. Xullas, K untug‘m ish fe’l-atvorida siz havas qiladigan,
ergashadigan insoniy sifatlar ju d a k o ‘p. D ostonni sinchiklab
m utolaa qilsangiz, bunga o ‘zingiz am in b o ‘lasiz.
Xolbeka siymosi ham dostonda
baxshi bobom iz tom onidan
alohida mehr, iliqlik bilan tasvirlangan. U o ‘z so‘zida turadigan,
barcha hunarlarga moliir qiz. 0 ‘zi qanchalik bir ishga moliir bo ‘lsa,
b o ‘lajak jufti halolidan ham shuni talab qiladi. Shu m a’noda Xolbeka
o ‘z xulqi va fazilatlari bilan har jihatdan K untug‘mishga teng va
munosib b o ‘lgan inson. U haqiqiy m uhabbatni tan oladi va unga
ishonadi, e ’tibor bering: u o ‘z suratini cliizdirib, K untug‘mish
yurtiga yuborar ekan, agar «shu ko ‘rgan tushim rahm oniy b o ‘lsa,
oshiq-m a’shuqlik avvaldan pok b o ‘lsa, Xudoyo xudovando shu
sandig‘im senga om onat, to ‘radan boshqasiga tegmasin», deydi.
Xolbeka hamiyatli, g‘ururi baland qiz. Garchi u Kuntug‘mishni
tusliida
sevib qolgan, uchrashganda esa yigitni ko‘rib biroz muddat
ixtiyorini yo‘qotgan bo‘lsa-da, uning husniga talabgor barcha shoh-u
shalizodalarga bergan va’dasi, ya’ni faqat nard o ‘yinida g‘olib chiqqanga
tegam an degan fikridan qaytmaydi. K untug‘m ish m en uchun
mashaqqat chekib kelibdi, deb unga tegib ketavermaydi, o ‘zi ko‘ngil
qo‘ygan yigitning el-yurt oldida ham yuzi yorug‘ b o ‘lishini istaydi.
D ostonda K untug‘mishning o ‘g ‘illari Gurkiboy va M ohiboy
xarakterlari ham chiroyli va ta ’sirchan tasvirlangan. Gurkiboy bosiq,
vazmin, aql bilan ish k o ‘radigan bola b o ‘lsa,
M ohiboy biroz
shaddod, biroz quv yigit. Biroq ikki aka-uka bir-birlariga meliribon,
ota-onalariga fidoyi yigitlar. U lar mehnatsevarlik va aql bilan ish
ko ‘rganlari uchun boshlariga tushgan qiyinchiliklami yengadilar.
Asarda Azbarxo‘ja, Buvraxon, Zam onqul, X olm o‘m in kabi
qahramonlar qiyofasi o ‘ziga xos tarzda yoritilgan. Azbarxo‘ja dastlab
K untug‘m ish bilan do ‘stlashadi, so‘ng o ‘z m anfaatini deb unga
xiyonat qiladi. Buvraxon o ‘zigabino qo‘ygan, qahri qattiqpodsho,
biroq uning ko‘ngilchan ekanligini ham ko ‘ramiz. Buvraxon avval
K untug‘m ish va X olbekani o ‘limga
m ahkum etadi, keyinroq
A zbarxo‘ja xiyonati tufayli m ashaqqatlarga duch kelishganini
eshitib, ulam i afv etadi. Azbarxo‘jani jazolaydi. Dostondagi Qosim,
X olm o‘min, M ullavachcha, Zam onqul va boshqa obrazlar ham
asarda o ‘z o ‘m iga ega, ularsiz K untug‘mish va Xolbeka taqdirini
to ‘laqonli tasaw u r qilish qiyin.
«Kuntug‘mish» dostoni badiiy jihatdan nihoyatda yetuk asar.
U yaxlit kompozitsiyaga ega, asarda
kishini asosiy voqealardan
chalg‘itadigan o ‘rinlar uchram aydi, aksincha, h ar b ir voqea,
har bir epizod dostonni to ‘ldiradi.
Doston xalq og‘zaki ijodidagi barcha she’riy qoidalar va uslublami
o‘zida jamlagan asardir. Unda xalq dostonlarida bo‘lganidek, voqealar,
sarguzashtlar, asosan, nasriy bayon etiladi, qahramonlar tavsifi, ruliiy
kechinmalari she’riy yo‘l bilan ifodalanadi. Doston tili esa nihoyatda
yengil va ravon. U nda rang-barang badiiy til vositalaridan unumli
foydalanilgan, ayniqsa, liikmatli so‘zlar darajasiga ko‘tarilgan ayrim
baytlar hech kimni e’tiborsiz qoldirmaydi:
«G ‘aribning ko‘nglini ovlamoq savob», «Qilichdan seskanmas
botirning tani», «Gavharni ne bilsin ushalgan sopol», «Zaming
qadrini zargar bilar har yerda», «Kamlikning kamoli bordir, M an-
manning zavolibordir...», «Yaxshilaming yuzin ko‘rsang jannatdir,
Y om o n o d am qilgan ishi m in n a td ir» , « 0 ‘z in g d an
k a tta n i
uchratsang pir bil, 0 ‘zingni er bilsang, birovni sher bil» va hokazo.
Shuningdek, asarda o ‘rni bilan ishlatilgan o ‘xshatish, m ubo-
lag‘a, kinoya kabi badiiy unsurlar dostonning badiiy qim matini
oshiradi, qahram onlar qiyofasini yaxshiroq ta sa w u r qilishga
yordam beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
