Sudxo'rning o'limi

26
Sadriddin Ayniy
----------- -------------
Rahimi Qandning menga aytib bergan hikoya 
va sarguzashtlaridan ikkitasi esimda qolgan.
Bir kuni u zamona ahlining betamizligidan, 
qadr bilmasligidan shikoyat qilib dedi:
«Agar zamona ahlining tamizi bolsaydi, hu- 
narmandni hunarsizdan farq qila olsaydi, hu- 
narmandning qadrini bilsaydi, boshqa sozan- 
dalarga unday va menga bunday muomala qil- 
masdilar.
Bu tanburchilaming, bu dutorchilaming, bu 
hofizlaming ko'plari «usta ko'rmagan shogird»- 
lardir. Lekin betamiz odamlami ahmoq qilib, 
pul topish yolini juda yaxshi biladilar. Men 
bolsam, bu ilmning bir necha mohir ustalari- 
da necha yillar xizmat qilib, bu hunarni orttir- 
ganim holda yemoqqa non topolmayman.
Rahimi Qand bu so'zdan keyin o'zining hu- 
narmandligini va ustozlarining zabardastlikla- 
rining isboti uchun quyidagi «sarguzasht»ini 
hikoya qilib berdi:
Men qozonfurush Nasrulloboyga (odamlar 
uning nomini qisqartirib «Nasrulloyi Deg» der 
edilar) o‘n yil xizmat qildim.
Nasrulloyi Deg shashmaqomda yagona 
edi. Tanbur va dutorlarni sayratib yuborar, 
childirmasining tovushi bilan osmon tabaqala- 
rini yorar edi.
Shogirdligimning oxirlarida shashmaqomni 
suv qilib ichgan edim, u meni bazmlarga o‘zi bi­
lan birga olib boradigan boldi. Bir kuni u meni 
qozi kalon kuyovining Xitoyon qishlogïdagi chor- 
boglga olib bordi. U yerda shahaming manman

---

Sudxo'rning olimi
27
degan sozanda va xonandalari to'plangan edilar. 
To yarim kechagacha hammamiz j o ‘r bolib, bazm 
qildik, yaxshigina charchadik. Ovqatdan keyin 
sozandalar yotib uxladilar. Sahar yaqinlashgan 
edi. Shu vaqt ustozim Nasrulloyi Deg bog‘ egasi -
qozi kalonning kuyoviga:
- Agar ruxsat bersangiz shogirdim bilan bir- 
ga bir maxsus bazm qilib beray, - dedi.
Albatta, bog‘ egasi taklifni xursandlik bilan 
qarshi oldi. Nasrulloyi Deg menga qarab:
- Tanbumi «Navo»ga sozla! - dedi.
Men tanburni sozladim, u childirmani olov- 
da qizdirib, qoliga oldi. Men tanbur chalishga 
kirishdim, u childirma bilan navoning «usulini» 
saqlab ashula ayta boshladi...
Bir vaqt qayerdandir bulbullar uchib kelib, 
biz tagida bazm qilayotgan daraxtning shoxiga 
qo'ndilar...
Bulbullar bizning chalish va xonishimizga 
quloq solib, biroz jim turdilar, biz chalayotgan 
maqomning «usulini» bilib olganlaridan keyin 
ular ham bizga jo'rlab «chaxchaxlasha» bosh- 
ladilar.
Bulbullarning 
bu 
ishlaridan 
ustozim 
shavqlanib gotyoki ular bilan musobaqaga 
kirishgandek «falak pech» nolalar qilar edi. Men 
ham tanbur torini har bir chertganimda go^o- 
ki eshitguvchilarning jon tomirlariga tirnoq 
urgan kabi ularni dod-faryod qilishga majbur 
etardim...
Oxirida bulbullar «musobaqada» yutqizib, jim 
bolib qoldilar. Ular bir nafas jim turganlaridan 
keyin hush-u ixtiyorlarini qoldan berib, daraxt

---