Arzon baholi inventarlar va o'lchov-nazorat asboblarini sotib olish
Asosiy fondlar qiymati
№
Asosiy
fondlar
qiymati
Soni
Donasining
qiymati
Umumiy qiymati
1
Laboratoriya
1
3 500
000,00
3 500 000,00
2
O'lchov
asboblari
1
1 500
000,00
1 500 000,00
3
4
Jami
5 000 000,00
тa'mirlash
xarati
12 % AF
qiymatidan
600 000,00
Amortizatsiya
20 % AF
qiymatidan
1 000 000,00
№
Materiallar
nomi
Soni
Donasinig
bahosi
QQS 20%,
so'm
Qiymati, QQS
bilan
Umumiy
qiymati,QQS
bilan
1
Compyuter
1
4 500 000,00
900 000,00
5 400 000,00
5 400 000,00
2
Printer
1
450 000,00
90 000,00
540 000,00
540 000,00
3
Skaner
1
450 000,00
90 000,00
540 000,00
540 000,00
4
5
6
7
8
Jami
6 480 000,00
48
Ish xaqi fondi
№
Lovozimi
Miqdori
Yildagi is
kuni
Kunlik ish
xaqi
Yillik ish
xaqi
1
Kafedra mudiri
1
10
72000
720 000
2
Laborant
1
5
48000
240 000
3
Talaba
1
10
40 000
400 000
4
5
6
7
Jami
1 360 000
8
Asosiy is xaqi
Ischilar sonidan 40%
544 000,00
9
Qo'shimcha ish xaqi
Asosiy is xaqidan 10 %
54 400,00
10
Ish xaqi fondi
Asosiy is xaqi va Qo'shimcha ish
xaqidan
1 958 400,00
11
Ijtimoiy
sug'urtaga
xarajatlar
25 % Asosiy Ish fondi
489 600,00
12
Transport xarajatlari
20 % Asosiy Ish fond
108 800,00
49
O'rganilgan ishning xarajat smetasi.
№
xarajatlar
qiymati
1.
Elektroenergiya(W)
1.1. Kvt. O'rnatilgan quvvati
0,5
1.2. (Т), Ish vaqti
176
1.3. 1 kvt (S), s'om. Elektro energiya qiymati
199
jami xarajatlar
17512
2.
yillik ish vaqti
2.1. oylar
12
2.2. oydagi ish kunlar
22
2.3. ish kuni
8
yillik ish kuni fondi
2112
3.
davr xarajati
150000
4.
soat qiymati
4.1. amortizatsiy
442000
4.2. qo'shimcha xarajat
15000
4.3. Joriy tamirlash
265200
soat qiymati
342
5.
soat qiymati
5.1. soat qiymati xisobi
342
5.2. soatdagi xarajatlar
6 Asosiy ish xaqi fondi
1 360 000,00
7 sug'urta
489 600,00
8 Amortizatsiya
1 000 000,00
9
maxsulot ishlab chiqarish xarajatlari
3 017 112,00
50
Bajarilgan ishning iqtisodiy samaradorligi
№
Xarajatlarning
nomi
o'lchov birligi
qiymati
1
Bajarilgan
ishning
qiymati
so'm
3 017 112,00
2
Ishlab
chiqarish
xarajatlar
so'm
15000
3
ishlab
chiqarish
tannarxi
so'm
201,14
4
Э.samaradorlik
so'm
261,48
5
Э. iqtisodiy
samaradorlik
so'm
60,34
6
Э. iqtisodiy
samaradorlik
%
23,07692308
51
Investitsiyalar hisobi
№
Ko'rsatkich
o'lchov birligi
qiymati
1
OF
so'm
4 422 000,00
2
Min
so'm
6 510 000,00
3
Investitsia
so'm
10932000
Rentabellik
№
Ko'rsatkich
o'lchov birligi
qiymati
1
Bajarilgan ishning
qiymati
so'm
3 017 112
2
Investitsia
so'm
10 932 000
Narxi
so'm
3 620 534
3
Iqtisodiy samara
so'm
603 422
4
Qoplanish muddati
oy
3
5
Rentabillik
%
5,5
52
VI BOB. HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI
Bitiruv ishining bu qismida ishlash jarayonida
hayot faoliyatining
xavfsizligini ta’minlash chora-tadbirlari kurib chiqiladi.
Hayot faoliyati deb insonni har kungi faoliyati, dam olishi, yashash tarziga
aytiladi.
Insonlarni texnosferadagi faoliyatining xavfsizligini asoslarini о‘rganishga
kirishishni avvalo tirik mavjudotlarning о‘zaro va atrof-muhit bilan bir-biriga
munosabati tо‘g‘risidagi umumiy bilimlarda HFXni о‘rnini bilishdan boshlash
kerak.
Tirik va tirik bо‘lmagan materiyadagi о‘zaro biologik munosabatlar, fizik
va kimyoviy jarayonlarga о‘z о‘rnini bо‘shata boshladi, jamiyatda tabiatni va
insonlarni texnosferaning negativ faktorlaridan muxofazalash talabi yuzaga keldi.
Jamiyatda va tabiatda yuzaga kelgan kо‘pgina negativ faktorlarning avvalam
bosh sababi insonlarni anropogen faoliyati bо‘lib, xozirgi paytda ushbu
muammolarni yechish uchun insoniyat texnosferani mukammallashtirib,
odamlarga va tabiatga salbiy ta’sirini yо‘l qо‘yilgan darajagacha pasaytirish
hisoblanadi.
HFXning fan sifatidagi asosiy maqsadi- insonlarni texnosferadagi negativ
antropogen va tabiiy ta’sirlardan himoyalash hamda hayot faoliyati uchun (qulay)
komfort sharoitlar yaratishdan iborat.
Yashash siklida inson va atrof-muhit doimo harakatdagi «inson-yashash
muhiti» tizimini hosil qiladi.
Kompyuterdagi zararli va xavfli omillardan elektromagnit maydon va
ularning ta’sirini kamaytirish chora tadbirlari
Kompyuterning ishlash jarayonini taxlil qilishda videoterminyllardan
foydalanish paytida yuzaga keladigan elektromagnit maydonlarining (EMM)
bevosita ta’siriga alohida axamiyat berilishi darkor, chunki ular terida toshmalar
paydo bulishiga, kо‘z qorachig‘ini xiralashishiga, xomiladorlikning yomon
53
kechishiga va sog‘lig‘iga jiddiy zarar keltiradigan boshqa о‘zgarishlarga sababchi
bо‘lishi mumkin.
Videoterminallar rentgen, ultrabinafsha (UB), kо‘rinadigan spektrdagi,
infraqizil (IK,), radiochastotadagi, juda past, sanoat chastotadagi elektromagnit
nurlanishning manbaidir. Bundan tashqari ular aeron oqimlarni va elektrostatik
maydonni yuzaga keltiradi. EMM manbai bо‘lib kuchli transformatorlar (50 Gs),
displeylarda 15-53 kGs chastotada ishlovchi elektron-nurli trubkaning (ENT)
gorizontal og‘uvchi nurlar tizimi, ENTning modulyatsiya bloki - 50-81 Gs,
monitor ekrani va UB nurlanish), yuqori voltli kenotronlar va kineskoplar (rentgen
nurlanishi) hisoblanadi. Yuqori voltli qurilmalar (10- 15 kV ortiq) kineskopning
ichki yuzasida elektron nurni tormozlanishi tufayli paydo bо‘ladigan va odatda
ekrandan tashqariga chiqadigan
yengil
rentgen
nurlanishini
yuzaga
keltirsada, ekrandan va displeyning boshqa yuzasidan 5 sm masofada
tarqalayotgan nurlar quvvatining ekspozitsion miqdori о‘rnatilgan miqdordan,
ya’ni 100 mkR/sdan, bir necha marta kichikdir. Shuni ham qayd etish darkorki,
kompyuterlarning xavfsizligi bо‘yicha butun dunyoda mavqega ega Stokgolmdagi
radiatson himoya Milliy instituti monitorning rentgen nurlanishi darajasining
yetarlicha keskin standartini belgiladi, uning ta’kidlashicha, ushbu rentgen
nurlanishi darajasi shunchalik kichik bо‘lishi kerakki, о‘lchashlar bilan ularni qayd
kilishni iloji bо‘lmasin. Ekrandan 20-30 sm masofada uskunalar xaqiqatda ham
xech nimani qayd kilishmaydi.
Ekranning havo rang lyumenofori ENT tezlashgan elektronlari bilan
birgalikda ultrabinafsha nurlanish manbai bо‘lib hisoblanadi. Uning ta’siri
kompyuterda uzoq ishlaganda yoki kо‘z tо‘rpardasining kasallanganida namoyon
bо‘ladi. Real sharoitda UB nurlanish о‘rnatilgan darajadan bir necha barobar
kamdir, chunki oddiy displey ekranining trubkasi uchun ishlatiladigan shisha
ultrabinafsha nurlar uchun yetarlicha himoya vositasi bо‘lib, deyarli nurlanishni
о‘tkazmaydi.
Buyuk Britaniyadagi 200 dan ortiq videoterminallari bor 60 ta firmadagi
tekshiruvlar ultrabinafsha nurlanish intensivligi 10-100 mVt/m
2
, infraqizil
54
nurlanish tо‘lqinining uzunligi esa 700-1050 nm - 50 mVT/m
2
ni tashkil etishini
kо‘rsatdi. Bu darajalar ruxsat etilgan kо‘rsatkichdan ancha kamdir.
EMMning eng kuchli ta’siri ekrandan 30 sm masofagacha bо‘ladi, lekin
nurlanishning nafaqat ekrandan, balki VDT yuzasining yon va opqa tomoni
(manbai -chiziqli transformator)da intensivligi kam emas. Bu xolatga displey
sinflarni va boshqa kompyuterlar soni kо‘p ish joylarini tashkil etishda e’tibor
berish zarurdir. EMM ta’siri katarakta va glaukomani rivojlanishiga, xomiladorlik
paytida noxush xollarni vujudga kelishiga, amalgama asosida og‘iz bо‘shlig‘ida
simob paydo bо‘lib, tish plombalarini yemirishiga sababchi bо‘lishi ta’kidlanadi.
Xozirgi paytda kо‘pgina izlanuvchilar shu davrgacha zararsiz deb
hisoblangan past chastotali EMMning biologik ta’siriga e’tiborni tortayapti. Past
chastotali EMMning chastotalar diapazoni ionlashgan nurlanishdan, xususan
rengen nurlanishidan deyarli 20 darajaga past. Ionlashmagan nurlanishni
organizmga ta’siri, agar issiqlik effektini yuzaga keltirmasa, zararsiz deb
hisoblangan edi, lekin rentgen nurlaridan farqli elektromagnit tо‘lqinlari g‘aroyib
xususiyatga, ya’ni nurlanish intensivligi kamayishi bilan ularning ta’siri kamayishi
shart emasligi aniqlandi. Ma’lum EMM chamasi organizm kataklariga faqat
nurlanish
kichik intensivligida yoki konkret chastotalardagina, ya’ni «shaffof oynachalar»da
ta’sir etadi.
Kompyuter terminallarining nur tarqatish muammosi ilk bor 1977 yil
AQShning mehnatni muxofaza qilish va kasalliklarni oldini olish Midliy institut
xodimlari EMM, xususan ishchi chastotadagisi tirik organizmga manfiy ta’sir
etishini aniqaganliklaridan sо‘ng paydo bо‘ldi. Faqat shu maydonlargina
kataklardagi biologik siljishni (xattoki DNK sintezini buzishgacha) yuzaga
keltirishga qodirdir.
Ma’lumotlarning guvohlik berishicha, kuchsiz EMM allergiya va boshqa
buzulishlarni, shо‘ jumladan, kungil aynashni, charchashni, bosh og‘rig‘ini yuzaga
keltiradi. Har qanday elektromagnit maydoni organizm kataklaridagi natriy va
55
kalsiyni harakatlanishiga ta’sir etuvchi rezonans effektini yuzaga keltirishga
qodirdir.
Qat’iy xavf birinchi navbatda past chastotali magnit maydonlardan,
avvalambor sanoat chastotadagisidan kelib chiqadi. Bir qator izlanishlar
tasdiqlashicha, kompyuter yaqin-atrofidagi 30- 50 sm radiusda 50 Gs chastotali
magnit maydoni xatto 0,2- 0,3 A/m intensivlikda ham yomon sifatli xususan qon
va miya, kasalliklarni paydo bо‘lishiga sababchi bо‘lishi mumkin. XK operatorida
miya shishi boshqa kasbdagilardan kо‘ppoq kuzatiladi.
Ta’kidlanadiki, kichik intensivlikdagi EMM limfotsitlarining shish mavjud
katakchalarni о‘ldirish qobiliyatiga salbiy ta’sir kо‘rsatadi, buning natijasida
organizmning umumiy immun statusi kamayadi. Bunday maydonlar immun
tizimni yuqotib, shishlarni, shu jumladan yomon sifatlilarini paydo bо‘lishiga olib
kelishi mumkinligini bildiradi. Juda kichik chastotadagi pulslanuvchi nurlanishlar
oq
q
OH
katakchalariga tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri negativ ta’sir kо‘rsatadi.
Butundunyo sog‘liqni saqlash tashkiloti (BSST) 1989 yildayoq kichik
chastotadagi maydonlarning nafaqat rak kasalligining, balki yana quyidagi
kasalliklarni paydo bо‘lishiga sababchi bо‘lishini ham ta’kidladi:
ba’zi bir teri kasalliklari displeyda ishlaganda zо‘rayadi (turli toshmalar,
sebboroid ekzema, pushti temiratki va boshqa)
katakchalardagi qonning metabolizmiga va biokimyoviy reaksiyasiga ta’siri
natijasida operatorda stress simptomlari paydo bо‘ladi,
xomiladorlikni kechishi buzuladi, xomilador ayollarda bolani chala tug‘ish
xollari ikki barobar ortadi,
reproduktiv funksiyani buzilish extimoli bо‘ladi.
BSST
ekispertlarining
ta’kidlashicha,
elektrostatik
maydon
foydalanuvchilarga ham salbiy ta’sir о‘tkazadi, xususan kо‘z gavxarining
xiralashishiga, glaukoma bilan kasallanish chastotasini ortishiga, past voltli
razryadlar esa katakchalarni bо‘lib tashlashga va о‘zgartirishga qodirdir.
Xaqiqatdan, о‘zidan elektron «zambarak»ni namoyish qiluvchi displeyning
elektron-nurli trubkasi ekranning tashqi tarafida musbat zaryadlangan zarrachalarni
56
tо‘planishiga yordam beradi. Agar havodagi manfiy ionlar musbatlisidan bir necha
barobar ortiq bо‘lsa, inson о‘zini yaxshi xis etadi, lekin monitor ekrani yaqinida
musbat ionlarning ortiqchalari yig‘iladi. havoda mavjud mikrozarrachalar (chang,
tamaki tutuni va b) ushbu ionlar yordamida haydaladi va monitor oldida о‘tirgan
foydalanuvchining yuziga, kо‘ziga о‘tiradi. Bunday «bombardimon» natijasida
operatorda bosh og‘rig‘i, uyqusizlik, kо‘z charchashi, yuzlarda toshmalar hosil
bо‘lish extimoli oshadi, allergik va asmatik kо‘rinishlar paydo bо‘ladi.
Buyuk Britaniyada, Kanadada, AQShda, Norvegiyada, Yaponiyada
displeyda ishlovchilarda yuzi, gardonida, kо‘kragining yuqori qismidagi teri
qoplamalarining buzulganligi, terining qizarishi va zо‘riqishi qayd qilingan. Inson
bir necha kun displeyga yaqinlashmaganidayoq allergik reaksiya yuqolgan.
Bundan tashqari, manfiy ionlarsiz atmosferada uzoq vaqt qolib ketish operatorning
asab tizimiga, ruxiy azoblanish xolatiga ta’sir qiladi, metabolizmga ta’sir qilishi
natijasida katakchalardagi
q
OH
darajasining biokimyoviy reaksiyasini о‘zgarishiga
olib keladi, bu esa о‘z navbatida boshqalardan kо‘ra bunday sharoitda
ishlaydiganlarda uchrash extimoli kо‘proq leykemiya kasalligining vujudga
kelishiga sababchi bо‘lishi mumkin.
Avval ta’kidlanganidek, EMM xomiladorlik paytida ayol organizmiga
ta’siri alohida xavf tug‘diradi. Bir haftada 20 soat ish vaqtini displey ekrani oldida
о‘tkazadiganlarda xomilani chala tug‘ish extimoli shuncha vaqtda displeysiz ish
bajaradiganlarnikidan 60 % ga baland ekan. AQShda, Shvetsiyada, Yaponiyada
olib borilgan izlanishlar kompyuterda ishlaydigan xomiladorlarning 30 %da
xomiladorlikning qiyin kechishi, 20 % ga yaqinida esa bolani chala tug‘ish xolati
qayd etilgan. AQSH xavo yullari Birlashgan markazining ma’lumotlariga kо‘ra,
kompyuterda ishlaydigan 48 xomilador operatorning 15(!) tasiga yaqinida xomilasi
chala tug‘ilgan, 2 tasi vaqtidan oldin tug‘gan, ikkitasida esa bola tug‘ma mayib-
majrux bо‘lgan.
Kanadalik izlanuvchilar bir xaftada tо‘rt soatdan ortiq ishlaydigan ayollarda
xomiladorlikni yaxshi kechishi kamayishini, 15 soatdan ortiq ishlaydiganlarda esa
xomilani chala tug‘ish xolati 10% ni tashkil etishini kо‘rsatdilar. Shvetsiyalik
57
olimlar XK operatorlarida tug‘ma kasalliklar bilan tug‘ish xolati boshqa ayollarga
nisbatan 2,5 marta ortganligini qayd etdilar
Izlanishlar yana shuni kо‘rsatdiki, nurlangan hayvonlarda embrionni chala
tug‘ish va о‘lish xolatlarining chastotasi nurlanmaganlarnikidan keskin kisqargan.
Bularning barchasi nurlanish displey monitorlari yuzaga keltiradigani kabi,
organizm rivojiga salbiy ta’sir etishini kо‘rsatadi.
Gigiyenik sertifikat bilan ta’minlangan, tо‘g‘ri tanlangan kompyuter
elektromagnit maydonining mumkin bо‘lgan ta’sirini aytarli ravishda pasaytirish
imkonini beradi.
Shu bilan birga, ish joyini tashkil etish chog‘ida ma’lum qoidalarga rioya
qilish, kerak bо‘lsa, muxofaza choralarini kо‘rish va buning natijasida
elektromagnit maydon ta’sirini minimumga keltirish kerak.
XK tomonidan yuzaga keladigan EMMning vaqtinchalik yо‘l qо‘yilgan
darajasi (VYQD)
Parametr nomi
Chastota diapazoni
(VYQD)
Elektr maydon kuchlanganligi
5 Gs dan 2 kGs gacha
2kGs dan 400 kGs
gacha
25 V/m
2.5 V/m
Magnit oqim zichligi
5 Gs dan 2 kGs gacha
2kGs dan 400 kGs
gacha
250 nTl
25 nTl
Monitor ekranining elektrostatik
potensiali
500 V
Hozirgi paytda sotuvda taklif qilinayotgan zamonaviy kompyuterlarning
xavfsizlik darajasi haqida fikr yuritilganda, monitorlarining kо‘pchiligi Low
Radiatsion, ya’ni past nurlanish qobiliyatiga ega, degan yozuv bilan kelmoqda.
Ular ichida eng xavfsizi bо‘lib, ichki qо‘shimcha metall korpusga qotirilgan
qurilmali muxofaza ekran bо‘lgan displeylar hisoblanadi. Bu korpusdan 5-7 sm
58
naridanoq elektr va elektrostatik maydon ta’siri meyorigacha kamayishini, magnit
maydonining kompensatsiya tizimi bilan birgalikda esa bunday konstruksiya
foydalanuvchi uchun maksimal xavfsizlikni ta’minlaydi.
Shvetsiya radiatsiya himoyasi Milliy institutining ma’lumotlariga kо‘ra,
1995 yil xolati bо‘yicha butun dunyodagi tarqalgan kompyuter modellarining
faqatgina 18% TSO 92 standarta talablariga javob bergan. 50 monitorlarni
ekspertizasi shundan dalolat berdiki, faqatgina 15 % shvetsiyalik standartlarni
qoniqtirgan va ish joyini tо‘g‘ri tashkil etilganda xech qanday muxofaza
vositalarini talab qilmaydi. MPR II 1990:10 yoki TSO 92 standartini faqat 31 %
qisman qoniqtiradi, shunda ham muxofaza vositalarini, ish joyini va ish vaqtini
tо‘g‘ri tashkil etishni talab qiladi, qolgan 54 % monitorlar esa elektromagnit
xavfsizlikning umumiy qabul qilingan xalqaro meyorlariga tо‘g‘ri kelmaydi va
foydalanuvchi bilan atrofdagilarni sо‘zsiz muxofaza qilishni talab qiladi. Nurlanish
barcha yunalishlarda tarqalib, Shvetsiya standartlarini qoniqtirmaydigan zona
radiusi 2.5 m dan ortiqdir.
Zamonaviy kompyuterlarning nurlanish parametrlari asosan yul qо‘yilgan
darajadaligini tasdiqlovchi sertifikati bо‘lishiga qaramay, EMM mavjudligi fakti
yangi kompyuterni ishlatishdan oldin ish joyida uning elektromagnit
xarakteristikalarini tekshirishni taqozo etadi, darajaning ortiqligi aniqlangan
taqdirda, muxofazalovchi filtr yoki ekran о‘rnatish zarurati tug‘iladi.
Yuqori chastotali EMM ichkariga singdiruvchanligi juda kichik, misol
uchun misda u millimetrning о‘ndan birini tashkil etadi. Bu formula yaxlit ekran
uchun xaqqoniydir. Lekin yaxlit ekrandan foydalanilganda EMM kamayishi bilan,
yorug‘lik oqimini yо‘li tо‘sib qо‘yiladi. Shuning uchun monitor ekranidan
nurlanish darajasini pasaytirish maqsadida tо‘rsimon ekranlardan foydalaniladi,
ular yaxlit ekrandan farqli о‘laroq, yomon ekranlashtiruvchi xossaga ega bо‘lib,
oqim zichligi quvvatini 20-30 dB (100-1000 marta) kamayishiga olib keladi.
Zamonaviy monitorlarda shunday ekranlashtiruvchi filtrlar kompyuterning
konstruksion elementi sifatida foydalaniladi.
59
Har qanday sharoitda ish joyida monitor sifatidan qat’iy nazar, maydon
intensivligi minimal bо‘lgan masofada joylashtirilishi kerak. Buning uchun ekranni
chо‘zilgan qо‘lchalik masofada, ya’ni 70-80 sm da joylashtirish kifoY. Bu shu
bilan tushuntiriladiki, foydalanuvchi EMM manbai bо‘lmish kompyuterning yaqin
zonasida, yoki R≤
/2π ifoda bilan aniqlanadigan induksiya zonasida joylashgan,
bu yerda R - manbadan bо‘lgan masofa, ,
- tо‘lqin uzunligi, bu zonada
maydonning magnit tashkil etuvchisi manbadan bо‘lgan masofaning kvadratiga
teskari proporsional ravishda (H=R
2
),kamayib boradi, (elektr tashkil etuvchisi esa
yanada tezroq kamayadi, ya’ni manbadan bо‘lgan masofaning kubiga teskari
proporsional ravishda YE= R
3
.
Elektr maydon kuchlanganligini va magnit induksiyani 1995 va undan
keyingi yillardagi ekrandan 50 sm. masofadagi о‘lchamlari odatda meyordadir, yon
va opqa yuzalardagi magnit maydon intensivligi kо‘pincha yо‘l qо‘yilgan
qiymatlardan
5-2000 Gs chastota diapazonlarida ortib ketadi. Bu maydon
manbai bо‘lib kompyuterning opqa yoki yon tomoniga joylashgan yuqori voltli
chiziqli transformator hisoblanadi, korpus devorlari (eng yangi modifikatsiyada
kо‘zda tutilgan bо‘lishi mumkin) nurlanishni ekranlashtirmaydi. Shuning uchun bir
necha kompyuter joylashgan xonada bir kompyuter videomonitorining opqa yuzasi
bilan ikkinchinig ekrani orasidagi masofa 2 m dan kam bо‘lmasligi kerak, yon
yuzalari orasidagi masofa esa - 1.2 m dan kam bо‘lishi kerak emas. Bunday masofa
kompyuterlarning bir-biriga ta’sirini ham cheklaydi. Xavfsizlik nuqtai-nazaridan,
kompyuterlarni xona perimetrida bir-birini orqasidan emas, devor bо‘ylab
joylashtirish tavsiya etiladi.
Videoterminallarning emission parametrlari kup jixatdan foydalanuvchining
kompyuterda ishlayotgandagi xavfsizligi darajasini belgilaydi. Xozirgi paytda
ishlab chsharuvchilar VDTning emission parametrlari asosan Shvetsiya standartlari
MRK- II 1990:10 ga monand meyorlarda bulishini ta’minlamovdalar, bu esa о‘z
yulida Sanitar qoidalardagi talablarni bajarib, foydalanuvchining sog‘lig‘ini
caqlash extimolini yanada oshiradi.
60
Ionlashgan nurlanishning yо‘l qо‘yiladigan qiymatlari (ionlashgan rentgen
nurlanishidan farqli) quyidagichadir:
displey ekranining elektrostatik kuchlanishi 500 V dan oshmasligi kerak;
о‘zgaruvchan
elektromagnit
maydonning kuchlanganligini tashkil
etuvchilari (ya’ni elektr maydoni kuchlanganligi YE) VDTdan 50 sm
atrofida:
25 V/m - 5 Gs-2 kGs chastota diapazonlaridan;
2,5 V/m - 2-400 kGs- chastota diapazonlaridan oshmasligi kerak;
magnit oqimining zichligi (ya’ni - magnit induksiya V) displeydan 50 sm
masofada 250 nTl - 5 G s - 2 G s chastota diapazonlaridan;
25 nTl -2-400 kGs chastota diapazonlaridan oshmasligi kerak.
Rentgen nurlanishining quvvati VDT ekranidan 5 sm masofada va har
qanday yuzasining moslashtiruvchi qurilmalari nuqtasida 100 mkR/s oshmasligi
kerak.
О‘zbekiston Respublikasi 28.11.00da tasdiqlangan № 0100-00 “Kompyuter,
videodispley terminallarida va orgtexnikada ishlagandagi sanitar meyorlar va
qoidalar ” (Sm va Q) ga rioya qilgan xolda foydalanuvchining yanada ratsional va
fiziologik xolatini belgilovchi ish joyi elemetlarining gabaritlari, ularni xona
yuzasida uzaro joylashishi, operatorni kompyuterning asosiy ish elementlarigacha
masofasi (kо‘rish organi-displey ekrani, qо‘llar-klaviatura, va x.k.) va boshqa
parametrlar reglamentatsiya qilinadi.
61
XULOSA
Ushbubitiruv malakaviy ishda arduino electron konstruktori yordamida IKS-
21 infraqizil nur spektrometri raqamli sxema bilan takomillashtirildi. Bizga
ma’lumki IKS-21 qurilmasining prizmaga tushayotgan nirni harakatlantiradigan
tizimi qo‘l yordamida boshqariladi va ko‘z bilan barabandagi qiymatlar haqida
ma’lumot olinadi. Yaratilgan qurilma xotirasiga graduirovka jadvali kiritilgan
bo‘lib, undan foydalanishda to‘gridan to‘g’ri chiquvchi nurning energiyasini eV
lardagi qiymatini qayd etish imkoniyati yaratildi.
Ma’lumotlar 16x02 o‘lchamli LCD ekranda aks etadi va har 2 millisekundda
yangilanib turadi. Unda baraban qiymati bilan mos holda chiquvchi nur energiyasi
bir vaqtda ko‘rinadi.
Ma’lumotlarni qayd etishda raqamli enkoder ishlatilganligi bois yaratilgan
qurilma universal hisoblanadi. Chunki enkoder bilan boshqa aylanma harakatlarni
ham qayt etsa bo‘ladi. Qurilmaning o‘ziga xos tomonlaridan biri barabanning
aylanish yo‘nalishini avtomatik tarzda aniqlaydi va ma’lumotni ko‘payish va
kamayishni farqlaydi.
MBI bajarilishi natijasida yaratilgan elektron qurilmadan ilmiy tadqiqotlarda
va o‘quv jarayonida keng foydalanish mumkin.
62
FOYDALANGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
1.
R.McRoberts Published 2009 // by Earthshine Design. Design: Mike
McRoberts
2.
Маесимо Банци Arduino для начинающих волшебников / М. Банци. —
М.: Рид Групп, 2012. — 128 с.
3.
Дж. Фрайден. Современные датчики. Справочник. М.: Техносфера,
2006. 560 c.
4.
Подлепецкий Б.И., Никифорова М.Ю. Химические сенсоры. М.:
МИФИ, 2003.
5.
Yormatov G‘. Y. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. О‘quv qо‘llanma.
-T.: 2005 О‘. Yо‘ldoshev va boshqalar. Mehnatni muxofaza qilish. -T.:
Mehnat, 2005.
6.
Nigmatov I., Tojiyev M. X. "Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi"
Darslik.-T.: Iqtisod-moliY. 2011. -260 b.
7.
Tojiyev M. X., Nigmatov I., Ilxomov M. X. «Favqulodda vaziyatlar va
fuqaro muhofazasi» О‘quv qо‘llanma. –T.: “Iqtisod-moliya”, 2005. -195 b.
Internet saytlari
8.
www.readgroup.ru
9.
http://arduino.cc/playground/Linux/OpenSUSE
10.
http://RoboCraft.ru
11.
http://seaside.citilab.eu/scratch/arduino
http://playground.arduino.cc/Main/RotaryEncoders
12.
http://www.hessmer.org/blog/201
1/01/30/quadratureencodertoofastforarduino/
13.
https://www.pj rc.com/teensy/td_l ibs_Encoder .html
14.
http://www.ci rcui tsathome.com/mcu/readingrotaryencoderonarduino/
15.
http://www.allaboutcircuits.com/projects/readingsensorswithanarduino
16.
http://arduino.ua/ru/prog/AttachInterrupt
Do'stlaringiz bilan baham: |