Struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

Boduen dc Kurtene fikricha, til muayyan bir jamiyatni tashkil etgan individlar ongida, individlar psixikasida, individlar tili sifatida yashaydi. Shuning uchun Boduen dc Kurtcne o‘z tadqiqotlarida individlar nutqiga asosiy c'tiborni qaratdi. Uning ta'kidlashicha, individlar psixikasi, tilning individual tashuvchilarigina real mavjuddir.

I.A. Boduen de Kurtenening tilshunoslikka qo‘shgan xizmatlari

Garchi tilshunoslik tarixida til va nutqni farqlash F.de Sossyur

nomi bilan bogMiq boMsa ham, aslida unga qadar bu farqlanish

Boduen asarlarida bayon qilinganining guvohi boMarniz.

Mashhur tilshunos V.Gumboldt til va nutq, ergon va energiya

o ‘rtasidagi antinomiyalarni ajratgan edi. Boduen de Kurtene

V.Gumboldtning ana shu g‘oyalarini rivojlantirdi.

Avvalo, u o ‘sha davr tilshunosligi, xususan, qiyosiy-tarixiy

tilshunoslik uchun hukmron bolgan qiyosiy-tarixiy tahlil

usuliga statik tahlil usulini q aram a-q arsh i q o ‘yish bilan

birgalikda, uning qiyosiy-tarixiy tahlil usulidan ustun boMishi

lozimligini ta'kidladi. Bu bilan XIX asr lingvistik taMimotida

burilish yasadi.

Boduenning statika va dinam ika haqidagi qarashlari til va

nutq o ‘rtasidagi zidlanishning ajratilishiga zam in yaratdi. U

nutqiy faoliyat til va nutq o'rtasidagi m unosabat birligidan

tash k il to p ish in i his qilgan holda, til va n u tq n i o ‘zaro

farqlashga harakat qiladi. Olimning ta’kidlashicha, til sistemasi

uning model sifatida tasavvur qilinishidir. M odel esa uning

bevosita nutqiy jarayonda namoyon boMishlga qaram a-qarshi

q o ‘yiladi. N utqiy nam oyon b o ‘lish psixolingvistik tahlil

asosida izohlanadi.

Boduen de Kurten

Boduen de Kurtene lingvistik qarashlaridagi ikkinchi muhim

jihat tilni belgilar sistemasi sifatida tushunishdir. U lingvistik

belgining xarakterli tom oni shartlilik va erkinlik ekanligini

ta ’kidlaydi. Boduenning fikricha, til «o‘zaro xilma-xil muno-

sabatda bo‘lgan bir qancha tasodifiy simvollar»dan tashkil topadi.

Bu simvoilarga tabiatan «zaruriylik, bevositalik va o‘zgarmaslik»

xos emas. Ular til sistemasida «zidlanish va farqlanish» asosida

guruhlanadi. Uning ta’kidlashiga ko'ra, tildagi so'zlarning asosiy

qismi tasodifiy paydo bo‘lgan simvollardir. Ana shu tasodifiylik

tilning muhim belgisi hisoblanadi.

Boduen de Kurtenening tilshunoslik oldidagi yana bir xizmati

shuki, u tilshunoslikka fonem a nazariyasini olib kirdi. Boduen

birinchilardan bo‘lib, tovushdan farq qiladigan fonetik birlikni

ajratish zarurligini angladi.

Boduen de Kurtenc til birligi sifatida fonemani ajratish bllan

birga, uni o'rganuvchi tilshunoslikning alohida bo‘limi bo‘lgan

fonologiyaning ajratilishi lozimligini bayon qildi. Uning fikricha,

fonologiya fonemalarning ma'noli birliklar hosll qilishdagi vazifalarini

o'rganadi.