|
STRINDBERG (1849-1912-y.)
Shved adabiyotining atoqli namoyandasi Yuxan Avgust Strindberg yangi drama ijodkorlari orasida alohida o'ringa ega. Dramaturg, shoir, olim, san'at nazariyachisi va jamoat arbobi sifatida tanilgan bu zot o'z davri dramaturgiyasi va teatri tamoyillari-ning shakllanishiga kuchli ta'sir ko'rsatgan, zamonaviy Ovro'po teatri rivojiga muhim hissa qo'shgan.
Strindberg ijodi inqirozli o'tish davrida shakllandi va bu ijod turli falsafiy va estetik maktablar ta'siri ostida tarkib topdi.
Strindberg dramaturgiyasida adibning o'z boshidan kechirgan lavhalar tez-tez ko'zga tashlanib turadi. U Stokgolmda kambag'al-lashib qolgan zodagon va uning sobiq joriyasi oilasida tugilgan. Bir yog'i «yuqori», bir yog'i «quyi» tabaqaga xos ekanini dramaturg bir umr hayolidan chiqarmadi. Kechmishi haqida uning ko'p jildlik epopeyasi birinchi qismining «Joriyaning o'g'li» deb atalishi bejiz emas. Strindbergning bolalik chog'ida boshdan kechirgan tashvishli hayotioiladagi janjal va kelishmovchiliklar, volidai muhtarama-sining erta olamdan o'tishi uning ijodida oila, nikoh kabi mavzu-larning yetakchi o'rin olishiga o'z ta'sirini ko'rsatdi.
80-yillardan yozuvchilik ishi Strindbergni butkul o'ziga rom etib oladi. U tirikligidayoq Shvetsiyaning birinchi adibi degan mo'tabar nom qozonadi.
Strindberg bir qator maqolalarida bayon etgan estetik qarash-larini o'zining tajribaviy «Intim - dilkusho teatri* (1907—1910) da amalga oshirishga harakat qiladi. Bu teatrda asosan adibning o'z asarlari qo'yilgan. Teatrning kam sonli tomoshabinlarga moijallan-ganligi xonaki sahnada qahramonlarning eng nozik ichki kechinmalarini ifodalash imkonini berdi.
Strindbergning dastlabki pyesalari zamonaviy muammolar — tahliliga qaratilgan. Ularda aks etgan oilaviy hayot tarzi voqelik tarzida talqin etilgan.
«Ota» pyesasida zobit qizini ona hukmidan qutqarib, o'z tarbi-yasiga olmoqchi bo'ladi. Xotini Laura esa eri ko'ngliga shubha solib. qizi Berta undan emasligini aytadi. Keyin Laura erini aqldan ozdi deb odamlar orasida gap tarqatadi. Chindan ham zobit oxiri aqldan ozadi. Shu tarzda dramaturg oilaviy mashmashani o'ta ko'lamdor ijtimoiy ziddiyatlar to'qnashuvi darajasiga olib chiqadi.
Strindberg «Frcken Yuliya* (1888) pyesasida o'z malayi, bilan ishqiy aloqaga kirib o'zini nobud qilgan grafinya tarixi haqida hi-koya qilgan. Dramaturgni Yuliyani fojiaga olib kelgan sabablar qiziqtirgan edi. Grafinya Yuliya «zodagon!ik» martabasida o'zini uncha erkin his etolmaydi, lekin ayni chog'da «kuyi» pog'ona ham unga yot. Malay Jan hushbichim, aqlli, vaziyatga qarab moslash-ishga usta; quv kishi bo'lib, « yuqori* tabaqa sari tinmay intiladi, lekin uddasidan chiqolmaydi. Bunga ichki jur'atsizlik imkon bermaydi, sahna oldida ko'rinuvchi grafning etigi unga doimo xojasi va o'zini uning malayi ekanini eslatib turaveradi. Jan Yuliyani o'ziga tobe etadi, lekin «martaba» pogonasiga ko'tarilolmaydi.
Strindbergning tarixiy dramalari orasida shved qirollari ha-yotiga bag'ishlangan pyesalar ajralib turadi. Ularda taqdiri mushkul hukmdorlar teatr uyini ishtirokchilari misol vaziyat taqozosi bilan «niqob» ichra turli q iyofalarda ko'rinuvchi shaxslar tarzida gavdahmadilar.
Erik («Erik XIV» — 1899) davlat boshqaruv ishlari o'ziga yot, qobiliyatsiz hayolparast bir kimsa. U Strindberg dramaturgiyasidagi ko'pchilik qirollar kabi «qirollik* martabasini ko'z-ko'z qiluvchi o'yinchi, itoatsizlarni qoralaydi, shubhali kishilarni qatl etadi. Lekin bu davlat manfaatiga monandmi — yo'qmi, uning uchun buning ahamiyati yo'q.
Strindberg asarlarining yana bir qismini simvolistik va xonaki dramalar tashkil etadi. Mazkur asarlarda hayotning beburdligi, taqdir hukmining qudratliligi ohanglari ufurib turadi. «Damashqqa yul» (1898-1904), «Ko'z ochirmas tushlar* (1902) trilogiyalari, «Bo'ro» (1907) xonaki dramasi shu ruhdagi asarlar bo'lib, ularda inson boshiga tushadigan ko'rgiliklar tush misol mudhish hodisa tarzida ifodalangan. Strindberg mazkur asarlarda insonning ichki olamiga, uning ruhiy og'riqlari, ma'naviyatiga nigoh tashlashga urinadi. Ularda afsoniy ezgulikka yot qonun va tartibotdan aziyat chekkan qahramonlar real borliqdan qochib, o'zlarini hayolot va o'zga olam og'ushiga uradilar.
Strindberg o'zining so'nggi asarlarida inson qismatining omonatligi, o'zining o'ziga bog'liq emasligi g'oyalarini olg'a surish bilan XIX asrning oxiri va XX asr davrining fojiali ruhini ifoda etdi.
Muammoli psixologik drama ustasi Strindberg Shvetsiyaning ko'pgina realist adiblari ijodiga ta'sir ko'rsatdi va XX asrda ijod qilgan ekspressionizm va syurrealizm yo'nalishlari namoyandalari uchun tayanchli o'tmishdosh ijodkor bo'lib qoldi.
Adabiyotlar:
Xrestomatiya po istorii zapadno yevropeyskogo teatra. T. 1-2 /sost S. Mokulskiy / M., 1953, 1955 gg.
Anikst A. Tvorchestvo SHekspira M., 1963.
Boyadjiyev G. Vechno prekrasniy teatr epoxi Vozrojdeniya. L., 1973.
Boyadjiyev G. Ot Sofokla do Brexta za 40 teatralnix vecherov. M. 1967.
Y. Kagarlitskiy. Teatr na veka. M. 1987.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
