Strategik marketing

5.1-jadval  
Raqobat jihatidan bozor modellarining hususiyatlari 
Xarakterli 
xususiyatlar 
Raqobat modellari 
Sof raqobat 
Monopolistik 
Oligopoliya 
Sof 
monopoliya 
Firmalar soni 
Juda ko‘p 
Ko‘p 
Bir necha 
Bitta 
Mahsulot turi 
Standartlangan 
Tabaqalashgan 
Ixtisoslashgan yoki 
tabaqalashgan 
Noyob, o‘rin 
bosuvchi 
tovar yo‘q 
Narx ustidan 
nazorat yo‘q 
Yo‘q 
Tor doirada bor 
O‘zaro bir-biriga 
bog‘liq bo‘lganligi 
tufayli cheklangan 
yashirin kelishuvda 
sezilarli 
Sezilarli 
Tarmoqqa kirish 
Juda oson 
Nisbatan oson 
Sezilarli to‘siqlar 
mavjud 
O‘tib 
bo‘lmaydigan 
to‘siqlar 
mavjud 
Ma’lumot olish 
imkoniyati 
Ma’lumot olish 
imkoniyati 
hamma uchun 
teng 
Ma’lum 
cheklashlar 
mavjud 
Ma’lum cheklashlar 
mavjud 
Ma’lum 
cheklashlar 
mavjud 
 
Raqobat  dinamikasi.  Raqobatchi  kuchlarni  tahlil  qilishni  yakunlar  ekanmiz, 
shuni  ham qayd qilib o‘tish  mumkinki, bozor kuchi  va potensial  daromad  bozordagi 
vaziyatga qarab juda keng diapazonda o‘zgarib turishi mumkin.  
Daromad  potensiali  juda  kichik  bo‘lganda  va  aksincha,  juda  yuqori  bo‘lgan 
holatlarni ko‘rib chiqamiz. Birinchi holatda quyidagi vaziyat vujudga keladi: 
-tovar bozoriga kirish erkin bo‘ladi; 
-mijozlar  va  etkazib  beruvchilarga  nisbatan  bozordagi  firmalar  hech  qanday 
savdolashish imkoniyatiga ega bo‘lmaydilar; 
-raqobatchi  firmalar  juda  ko‘p  bo‘lganligi  tufayli  raqobat  cheklanmagan 
bo‘ladi; 
-barcha  tovarlar  bir-biriga  o‘xshash  bo‘lib,  o‘rinbosar  tovarlar  ham  juda  ko‘p 

---

 
115 
 
 
bo‘ladi. 
Bu  iqtisodchilar  uchun  juda  qadrli  bo‘lgan  mukammal  raqobatning  shaklidir. 
Daromad  potensiali  juda  yuqori  bo‘lgan  ikkinchi  holat  uchun  esa,  vaziyat  mutlaqo 
teskari bo‘ladi: 
-yangi  raqobatchilarning  kirib  kelishiga  yo‘l  qo‘ymaydigan  qudratli  to‘siqlar 
mavjud bo‘ladi; 
-raqobatchilar bo‘lmaydi yoki ular juda kam va kuchsiz bo‘ladi; 
-xaridorlar o‘rinbosar tovarlarga murojaat qila olmaydilar; 
-xaridorlar  bosim  ko‘rsata  olmaydilar  va  narxning  pasaytirilishiga  erisha 
olmaydilar; 
-etkazib  beruvchilar  yuqori  xarajatlarning  tan  olinishiga  erishish  uchun  bosim 
ko‘rsata olmaydilar. 
Firma  uchun  mukammal  bo‘lgan  ushbu  vaziyatda  firma  bozorda  o‘ta  yuqori 
mavqega  ega  bo‘ladi.  Hayotiy  voqelikda  uchraydigan  haqiqiy  bozor  vaziyatlari  esa 
ushbu  ikki  holatning  oralig‘ida  joylashadi  va  raqobatchi  kuchlarning  o‘zaro  ta’siri 
goh u, goh bu vaziyatga tomon yaqinlashib turadi.