Stomatologik kasalliklar profilaktikasi

Mavzu bo‘yicha interaktiv usul: 
"Akvarium
" usulini o‘tkazish uchun senariy 
Talabalarni teng 2 ta guruhga bo‘linadi. Va ikki xildagi mavzu bo‘yicha muammo beriladi. 
Muammoni yechish uchun 10 min beriladi. So‘ngra javoblar tahlil qilinadi 
Tish qattiq to‘qimalarida ayrim hollarda kechadigan patologik o‘zgarishlar bilan ftor 
elementi o‘rtasida boglanish borligi tishlar va suyaklar flyuorozi xastaligini o‘rganish paytida 
kutilmaganda aniqlangan (Smit, 1 9 3 1 ) . Keyinchalik qilingan ilmiy izlanishlar shuni ko‘rsatdiki, ftor 
preparati organizmga suv orqali kiritilsa karies kasalligining oldi olinishi mumkin ekan. 
Aniqsa, ftor saqlovchi preparatlar tish emali shakllanayotgan paytda organizmda kerakli 
miqdorda, talab darajasida yetarli bo‘lsa emal kristallarining hosil bo‘lishi nihoyatda yaxshi 
kechar ekan. 
Ma‘lumki tish emalining oxirgi shakllanishi va minerallarga to‘yinib ohaklanish jarayoni 
tishlar chiqqandan so‘ng og‘iz bo‘shlig‘ida davom etadi. Shuni nazarda tutgan holda ftor 
yetishmovchiliklari mavjud bo‘lgan joylarda, ftor organizmga endogen yoki ekzogen (mahalliy) 
usulda kiritilsa, emalning tashqi qobig‘i ftorapatitlar hosil bo‘lishi hisobiga blyashkalar hosil 
qiluvchi kislotalar ta‘siriga chidamli bo‘ladi. Bundan tashqari ftorning mahalliy qo‘llanilishi 
blyashka hosil qiluvchi mikroorganizmlarni ko‘payishini to‘xtatadi. 
Ftorning karies jarayoniga karshi ta‘sir kuchi anchadan buyon olimlarga ma‘lum bo‘lsa 
ham uning ta‘sir mexanizmini tushuntirish anchagina tortishuvlarga sabab bo‘lmoqda. Bugungi 

---

22 
kunda ftor birikmalarining kariesga karshi ta‘sir mexanizmini tushuntiruvchi qator gipotezalar-
teoriyalar mavjuddir: 
1. Tish emalining yetilish (oxaklanish) davrida gidroksilapatit tarkibidagi karbonat qoldig‘ini ftor 
bilan almashinuvi gidroksilapatitni ftorapatitga aylantiradi. Ftorapatit kislotalar va mikroblar 
ta‘siriga juda chidamli bo‘lishi emal qobig‘ini kariesga nisbatan turgunligi"'' bir muncha oshiradi. 
(Dmitriev I . M . , 1974; aepks1p5 S . M . , 1 9 7 8 ) ;
2. Ftoridlarni qo‘llash natijasida emalda kislotalar ta‘sirida qiyin eriydigan kalsiy ftor, va fosfor 
saqlovchi birikmalar hosil bo‘lar ekan. Bu birikmalar emal remineralizastiyasida faol ishtirok 
etadi. Shu bilan birgalikda ftorning ozgina miqdori ham gidroksilapatit kristallanishini 
tezlashtiradi. Bo‘larning barchasi emalning turrunligini oshiradi (MiXeg SG.S. e~ a k . , 1 9 6 5 ; Vgis1euo1s1 
G . , 1967; Eeyogou U . A . , 1 9 6 7 ; Fedorov Y u . A . , 1 9 7 4 ) ;
3. Ftor moddasi bakteriyasi mikroorganizmlarning og‘iz bo‘shlig‘idagi moddalar almashuvi 
jarayonini buzadi va shu yo‘l bilan tish blyashkalari hosil bo‘lishiga to‘sqinlik qiladi. Natijada 
kislota hosil qiluvchi mikroorganizmlar ko‘paya olmay ular soni keskin kamayib ketadi. Shu bilan 
birgalikda ftor so‘lak tarkibidagi fermentlar faolligini pasaytiradi. Umuman olganda ftor ta‘sirida 
mikroorganizmlar, tish blyashkasi va ular faoliyati natijasida hosil bo‘ladigan mahsulotlar tish 
emaliga nisbatan salbiy ta‘sirini susaytiradi va shu yo‘l bilan karies jarayonini oldini oladi 
(Sapogovski T . I . , Fedorov Y u . A . , 1 9 7 3 ) ;
4. Ftor yodga nisbatan kimyoviy aktivligi yuqori mikroelement bo‘lganligi uchun organizmga 
endog‘en va ekzogen yo‘llar bilan tushgandan so‘ng qalqonsimon bez faoliyatini o‘zgartiradi, tish 
to‘qimalariga bevosita va bilvosita (tireoid gormonlar orqali) ta‘sir etib mineralizastiya jarayonini 
faollashtiradi. (Fedorov Y u . A . , 1972,19 73) ;