Stomatologik kasalliklar profilaktikasi

Mavzu bo‘yicha interaktiv usul: 
"Guruhli izlanish‖ 
Maqsad: Talabalarga ushbu muammo bo‘yicha bilimlarini tez, aniq, to‘laqon aniqlashni 
o‘rgatish.
 

---

54 
Mavzu matni: 
OG‘IZ BO‘SHLIG‘I GIGIYENASI VOSITALARI. 
Bugungi kun talablaridan kelib chiqib Og‘iz bo‘shlig‘i gigiyenasiga rioya qilmoqlik, uning 
muntazamligini ta‘minlamoqlik, stomatologik kasalliklar nuqtai nazaridan shaxsiy profilaktik, 
odatiy tadbirlarni amalga oshirish uchun qator gigiyenik vositalardan foydalanishga to‘gri keladi. 
Mazkur vositalar asosiy va yordamchi vositalarga bo‘linadi: 
Asosiy vositalar: 
1.Tish cho‘tkalari 
2. Tish pastalari 
Z.Tish poroshoklari 
Yordamchi vositalar: 
1.Tish kovlagichlar (tozaligichlar) 
2.Flosslar (maxsus iplar) 
Z.Chaynov rezinalari (saqichlar) 
4.Tish eleksirlari 
Tish cho‘tkalari
-tishlar va milklar yuzasidan yumshoq karashlarni tozalab tashlovchi 
asosiy qurol bo‘lib xizmat qiladi. Cho‘tkalar o‘zlarining shakllari, bosh qismining o‘lchamlari, 
tuklarning joylashuvi, qalinligi, uzunligi va sifati bilan bir-biridan farq qiladi. Tish cho‘tkalarida 
ishlovchi qismi (boshi) va ushlash uchun dastagi mavjuddir. 
Tish cho‘tkalari tuklarining sifatiga qarab: 
1.sun‘iy 
2.tabiiy bo‘ladi. 
Sun‘iy tish cho‘tkalarining tuklari neylon, setron, perlon, dederlon, poliuretan va 
boshqalardan ishlangan. Tabiiy cho‘tkalarning tuklari ot yoli, cho‘chka tukidan iborat bo‘ladi. 
Sun‘iy tolali cho‘tkalarning tabiiy tolali tish cho‘tkalaridan anchagina afzalliklari bor. 
Tabiiy cho‘tkalar tuklari o‘rtasida naysimon kanali bo‘lib, doimo mikroorganizmlar bilan to‘lib 
turadi va ularni toza tutishning iloji bo‘lmaydi. Vaqt o‘tishi bilan ular mo‘rtlashib sinish etimoli 
borligi va ularga xolagancha qattiqlik berib bo‘lmasligi kabi kamchiliklari mavjuddir. Sun‘iy 
tolali tish cho‘tkalarining tuklari silliq, kovaksiz, oxiri yumaloqlashgan, emal va shilliq qavatni 
shikastlantirmaydi. Tozalash va qirtishlash borasida aytib o‘tilgan ikki xil tish cho‘tkalarining 
samaradorligi bir xildir. 
Foydalaniladigan tish cho‘tkalarining samaradorligi ularning individual tanloviga, 
qattiqligining mosligiga, tuklar sathiga, tuklarni o‘tkazilish shakliga va tuklarni qanchalik 
darajada zichligiga bogliqdir. 
Sun‘iy tolali tish cho‘tkalari tuklarining qattiqlik darajasi bo‘yicha beshga bo‘linadi: 
-juda qattiq 
-qattiq 
-o‘rtacha qattiqlikda 
-yumshoq 
-juda yumshoq 
Bemorlarga tish cho‘tkalarini tavsiya qilishdan oldin ularning Og‘iz
bo‘shlig‘i shilliq 
pardasi va parodont to‘qimasi ko‘rikdan o‘tkazilishi zarur. Aholi o‘rtasida ko‘proq o‘rtacha 
qattiqlikdagi tish cho‘tkalari ishlatiladi. 
Quyida bolalar yoshiga qarab tish cho‘tkalarini tavsiya qilish jadvalini xavola qilamiz 
Bolaning yoshi 
Cho‘tka ishchi qismining 
o‘lchami (sm) 
Cho‘tka tuklarining qattiqlik 
darajasi 
5 yoshgacha 
2,0 
Yumshoq va juda yumshoq 
6-7 yoshgacha 
2,5 
Yumshoq va juda yumshoq 
8-10 yoshgacha 
2,5 – 3,0 
Yumshoq va qattiqroq 
11 va katta yosh 
3,0 
Qattiqroq, qattiq va juda qattiq 

---

55 
Tish cho‘tkasi individual foydalanish asbobi bo‘lib, uni ar bir shaxs o‘zi asrab tutish yo‘lini 
bilmog‘i zarur. Yangi tish cho‘tkasini ishlatishdan oldin yaxshilab yuvib, ishchi qismi (tuklari)ga 
sovun surtib stakanga bosh qismini yuqoriga qilgan holda bir kechaga qoldirish lozim. 
Foydalanish oldidan sovunlangan tish cho‘tkasini oqar suvda yaxshilab yuvib, tish pastasi surtib 
ishlatiladi. 
Mikrobiologik tekshirishlar shuni ko‘rsatdiki har qanday tish cho‘tkasining tuklarida 
ko‘plab mikroorganizmlar mavjud bo‘lar ekan. Shuni inobatga olib tish cho‘tkalarini 
foydalanilgandan so‘ng uzoq vaqt mobaynida maxsus g`iloflarda saqlash maqsadga muvofiq 
emasdir. Yorug`lik va havo yetishmovchiligi bunday holda saqlangan tish cho‘tkalarida 
mikroorganizmlarning tez ko‘payishini ta‘minlaydi. Bunday ol patogen mikrofloraning ko‘payib 
faolligini oshiradi. 
Tish cho‘tkalari o‘z elastikligini yo`qotib, tozalash darajasi pasaygan taqdirda 
almashtirilishi lozim. Sun‘iy tukli cho‘tkalar uchun bu muddat 1-2 oyni tashkil etsa, tabiiy tukli 
tish cho‘tkalari uchun bu 3-4 oydir. 
Qattiq va juda qattiq tukli tish cho‘tkalarini faqat parodont to‘qimasi sog`lom
bo‘lgan 
kishilargagina tavsiya etiladi. Shunda ham bordiyu tish cho‘tkasidan noto‘gri foydalanilsa, 
milklar shikastlanishi va tishlarning siyqalanish hollari vujudga kelishi mumkin. 
Yumshoq va o‘rtacha qattiqlikdagi tish cho‘tkalari tukchalarining egiluvchanligi hisobiga 
tishlar oralig`i, fissuralarga va milk osti sohalariga yaxshi kirib borishi natijasida yaxshi tozalash 
xususiyatiga ega bo‘ladi 
Tish cho‘tkasining ishchi qismi o‘lchamlari tishlarni qay darajada tozalay olish samarasini 
belgilaydi. Qiyin tozalanuvchi sohalarga ham etib borib, tishlarning barcha sathini tozalaydi. 
Bugungi kunda (bolalar va kattalar uchun) kichik o‘lchamli bosh qismiga ega bo‘lgan tish 
cho‘tkalaridan foydalanish tavsiya etiladi. Bunday tish cho‘tkalarni og‘iz
bo‘shlig‘ida har 
tomonlama harakatlantirish qulaydir. Tish cho‘tkalarining o‘lchamlari bolalar uchun 18-25 mm, 
katta yoshdagi kishilar uchun-30 mm gacha bo‘lishi kerak. Bunday cho‘tkalarda ishchi 
qismining tuklari 3-4 qator bo‘lib, tutam-tutam bo‘lib joylashgan. 
Zamonaviy tish cho‘tkalarining ko‘pchiligi ishchi qismidagi tukchalarning har xil 
o‘lchamliligi bilan farq qiladi. Bunda uzun tukchalar ishchi qismning periferik - chetki sohasida, 
kalta tukchalar o‘rta qismida joylashgan bo‘ladi. Bu xildagi tish cho‘tkalarning tuklari tozalash 
jarayonida tishlar oralig`idagi bo‘shliqka yaxshi botib kiradi va kontakt satlardagi yumshoq 
karashlarni yaxshi tozalaydi. Shu bilan birgalikda milklarni massaj qilib ulardagi qon aylanish 
jarayonini yaxshilaydi. 
Zamonaviy tish cho‘tkalarining ayrim turlari 2 qator tukchalarning oziq-ovqat sanoatida 
ishlatiladigan bo‘yoq moddasi bilan har xil rangga bo‘yalgan olda chiqariladi. Vaqt o‘tishi bilan 
bu bo‘yalgan soha o‘zining rangini yo`qota boshlaydi va tish cho‘tkasini eskirayotganidan 
dalholat beradi. Agar tish cho‘tkasining bo‘yalgan qismi 1/2 sohasida rangini yo`qotsa, demak 
tish cho‘tkasini almashtirish muddati yetgan, uni almashtirish zarur. Bunday hol har kuni 2 marta 
tish tozalanganda 2-3 oydan so‘ng sodir bo‘ladi. 
Tish cho‘tkalarining dastaklari ham har xil shaklda bo‘ladi (to‘gri, bukilgan, qoshiqsimon). 
Bugungi kunda shunday tish cho‘tkalari mavjudki, tish tozalash paytida (2-3 minutdan so‘ng) 
ularning rangi o‘zgaradi. Bunday tish cho‘tkalari bolalarga tavsiya qilinadi. Ular tish tozalash 
vaqtini shunga qarab aniqlashadi. Ovoz chiqaruvchi tish cho‘tkalari ham tish tozalash vaqtidan 
darak beradi.