Stiven Xoking inson irodasiga qo‘yilgan haykal

Inson va homilaning paydo bo‘lishi haqida" deb nomlangan etyudining xomaki variantini tayyorlashni boshladi. Megeffi ismli fan tarixchisining qayd etishicha, bu etyud Dekartning o‘ta shaxsiy kuzatuvlari natijasida yuzaga kelgan emish: 1635-yilda Dekart qiz farzand ko‘radi. Bu qizaloqning dunyoga kelishi tafsilotlari Dekart, boshqalardan, hatto eng olg‘ir yozuvchilardan ham o‘tkazib yuboradigan darajada, boshqalar aytishga yoki oshkor etishga uyaladigan jihatlari bilan tavsiflaydi.
Dekartning kitoblaridan biridagi oppoq, bo‘sh sahifada quyidagicha yozuv bor edi: "1634-yilning 15-oktyabrida homilador bo‘lgan". Dekart qizining ismini Fransina deb qo‘yadi. Biroq qizning onasi haqida hech qanday ma'lumot keltirmaydi. Faqat u oddiy xizmatkor ayol bo‘lgani qayd etiladi. Tarixchilar bu narsani oila munosabatlari sifatida emas, balki tamomila tasodifiy aloqalar natijasidan deb baholaydilar. Dekart zamondoshlari xotirasida romantik shaxs sifatida gavdalanmagan. Biroq uning o‘z qiziga o‘ta mehribonlik bilan munosabatda bo‘lgani va uni qattiq yaxshi ko‘rganini ko‘p marta ta'kidlangan. Biroq Dekartning baxtiga qarshi Fransina uzoq yashamaydi - u 1640-yilda qizilcha kasalligidan vafot etadi. Bu voqea Rene Dekartga qattiq zarba bo‘lgan edi. U g‘amga botib, faqat o‘zi bilan o‘zi ovora bo‘ladigan, ruhiy tushkunlik holatiga tushib qoladi.
1637-yilning iyulida Dekart o‘zining "Olam" asaridagi, cherkov senzurasiga muvofiq keladigan bo‘limlarni alohida ajratib olib, ularni "Yorug‘lik haqida" (Dioptrika) va "Meteorlar haqida" nomi bilan alohida kitoblar holida nashrdan chiqardi. U "Geometriya"ni ham "Uslub haqida mulohaza" shaklida qayta nomlab chop ettirdi. "Uslub haqida mulohaza" shakllanib kelayotgan yangi zamon ilm-fani uchun mukammal ilmiy manbalardan biri bo‘lib qoldi. Unda hozirgi zamon fani yutuqlarining ilk kurtaklari mavjud edi. Dekart "Geometriya"ni atayin murakkablashtirib, chuqur ilmiy mulohazalarni yanada chigallashtirib yozganligini o‘z kundaliklarida alohida qayd etgan. Bu, boshqa matematiklarning Dekart ilmiy ishlariga shubha qilmasliklari, aniqrog‘i, garchi bunday (ya'ni Dekart keltirgan) mulohaza va isbotlashlar bilan birinchi marta aynan Dekart asarlarida tanishgan bo‘lishlariga qaramay, ularni o‘zlashtirib olishlari, "buni biz avvallari ham bilar edik" deya olmasliklari uchun ataylab qilingan edi. Ya'ni Rene Dekart, o‘ta faqat o‘ziga xos bo‘lgan murakkab bayon etish uslubi bilan o‘z ilmiy ishlari va salohiyatini himoya qilmoqchi bo‘ladi. Dekartning "Geometriya"sida tahlil va isbotlashlar o‘ta murakkab va qiyin masalalar ustida olib borilib, shakl yasashlarni chetlab o‘tgan. Shakl yasashlarni Dekart zarur bo‘lganda shaxsan o‘zi ko‘rsatib bergan.
Biroq Dekart o‘z "Geometriya"si bilan har qancha faxrlanmasin, ilmiy jamoatchilik orasida uning "Dioptrika" va "Meteorlar" asarlari nisbatan mashhurroq bo‘lgan va yakdillik bilan tan olingan edi. Dekartning o‘zi ham bu borada olib borgan ishlaridan doimo ko‘ngli to‘lib, qanoat hosil qilgan edi. U bu asarlar haqida "...qachonlardir bu kitoblardagi hech bo‘lmaganda uch satrni o‘zgartirishga yoki bekor qilishga to‘g‘ri kelishini tasavvur ham qilolmayman" - degan edi.
1644-yilga kelib Dekart "