Statik biokimyо

LIPIDLAR  KIMYOSI 

Nazariy tushuncha: 

Lipidlar  ham  uglevodlarga  o’xshab  barcha  tirik  organizmlarda  keng  tarqalgan 

moddalardan  hisoblanadi.  Ular  hujayralarning  barcha  struktura  elementlari,  birinchi  navbatda, 

membranalar tarkibiga kirib, ularning o’tkazuvchanligini boshqarishda ishtirok etadi, energiyaga 

boy oziq zapasi vazifasini bajaradi, nerv impulslarining o’tishida, mitoxondrial membranalarning 

tuzilishida  ishtirok  etishi  tufayli  oksidlanishli  fosforlanishda  qatnashadi,  organizmda  himoya 

vazifasini  bajaradi.  Shuningdek,  ular  oqsillar  bilan  komleks  hosil  qilishi  natijasida  ko’pgina 

hayotiy jarayonlarda ishtirok etadi.  Lipidlarga turli-tuman kimyoviy tuzilishga ega bo’lgan ko’p 

sonli  tabiiy  birikmalar  kiradi,  ular  tarkibiga  ko’ra  turli  xildagi  spirtlarning  yuqori  molekulyar 

yog’  kislotalari  yoki  fosfat  kislota  bilan  hosil  qilgan  murakkab  efirlaridir.  Ularda  tarkibiy 

qismlarining bog’lanish tipi bo’yicha umumiylik bo’lsada, tuzilishi va kimyoviy tabiati jihatidan 

bir-biridan  farq  qiladi.  Barcha  lipidlar  suvda  amalda  erimaydi-yu,  ko’pgina  organik 

erituvchilarda  oson  eriydi,  shu  jihatdan  ular  uglevodlar  va  oqsillardan  keskin  farq  qiladi. 

Lipidlarning o’ziga xos eruvchanligi muhim amaliy ahamiyatga ega bo’lib, to’qima va organlar 

tarkibida  bo’lgan  boshqa  moddalardan  ularni  ajratib  olishga  imkon  beradi.  Lipidlar  tarkibiga 

qarab  oddiy  va  murakkab  lipidlarga  bo’linadi.  Oddiy  lipidlarning  ko’pchiligi  ikki  komponentli 

bo’lib,  kimyoviy  jihatdan  spirtlarning  yog’  kislotalar  bilan  hosil  qilgan  murakkab  efirlaridir. 

Ularga  yog’lar, mumlar, steridlar, oddiy  diollipidlar va boshqalarni kiritish mumkin. Murakkab 

lipidlar  ko’p  komponentli  birikmalar  bo’lib,  ularning  tarkibida  yog’  kislotalari  va  spirtlardan 

tashqari azot asoslari, fosfat kislota, uglevod va boshqalar qoldig’i uchraydi. Ularga fosfolipidlar, 

sfingolipidlar,  glyukolipidlar,  murakkab  diollipidlar  va  boshqalarni  kiritish  mumkin.  Quyida 

lipidlarning  fizik-kimyoviy  xossalariga  tegishli  bo’lgan  yog’larga  xos  sifat  reaktsiyalar 

to’g’risida tajribalar keltiriladi.