Statik biokimyо

Sh.Qurbonov    

 

 

                                  

 

 

 

Ushbu uslubiy qo’llanma Qarsh davlat universiteti Fiziologiya kafedrasining 

2012  yil  2  martdagi  №__    sonli  bayonnomasi,  Tabiatshunoslik  va  geografiya 

fakulteti  o’quv-uslubiy  kengashining  2012  yil  ___    mardagi  majlis  qarori  hamda 

Universitet o’quv-uslubiy kengashining 2012 yil____________         bayonnomasi 

bilan nashrga tavsiya etilgan. 

 

 

---

 

 STATIK BIOKIMYО

 

UGLYEVODLAR  KIMYOSI 

Nazariy tushuncha: 

Uglevodlar  tirik  organizmlar,  ayniqsa  o’simliklar  olamida  keng  tarqalgan  organik 

moddalardan  biridir.  Ularning  asosiy  vazifasi  hayotiy  jarayonlarni  energiya  bilan  ta‘minlash 

bilan bir qatorda, nuklein kislotalarning tarkibiy qismlaridan biri bo’lib hisoblanadi. Shuningdek 

ular ayrim kofermentlar, vitaminlar, antibiotiklar va boshqa biologik faol moddalar biosintezida 

asosiy  xomashyo  hisoblanadi.  Ulardan  tegishli  biokimyoviy  reaktsiyalarda  aminokislotalar, 

yog’lar  va  boshqalar  sintezlanadi.  Uglevodlar  oqsillar  va  lipidlar  bilan  kompleks  hosil  qilib 

(glikoproteinlar,  glikolipidlar)  membranalarning  tashkil  topishida  va  ular  faoliyat  ko’rsatishida 

ishtirok etadi. 

Uglevodlar  tarkibi  va  tuzilio’iga  ko’ra  uch  guruhga  bo’linadi:  monosaxaridlar  yoki 

monozalar,  oligosaxaridlar  (bulardan  tabiatda  ko’proq  di-  va  trisaxaridlar  uchraydi), 

polisaxaridlar (monosaxaridlar asosida hosil bo’lgan yuqori moleulyar biologik polimerlar). 

Monosaxaridlar 

 

Monosaxaridlar  kristall  tuzilgan,  shirin  mazali,  suvda  yaxshi  eriydigan  moddalardir. 

Aksariyat  monosaxaridlar  CnH

2

nOn  formula  bilan  ifodalanadi.  Shunga  ko’ra  ular  C  va  O 

atomining  soniga  qarab  bir  necha  guruhga  bo’linadi:  biozalar-  C

2

H

2

O

2

,  triozalar-  C

3

H

6

O

3

, 

tetrozalar-  C

4

H

8

O

4

,  pentozalar-  C

5

H

10

O

5

,  geksozalar-  C

6

H

12

O

6

,  geptozalar-  C

7

H

14

O

7

    va 

hokazolar.  

 

Monosaxaridlar  molekulasida bir vaqtning o’zida gidroksogruppa yoki keton gruppalari 

bo’ladi.  Shu  sababli  ular  ichki  poluatsetallar  hosil  qilib,  ochiq  zanjirli  va  tsiklik  ko’rinishlarda 

uchraydi. 

Monosaxaridlarning  tsiklik  ko’rinishdagi  poluatsetal  yoki  glyukozid  gidroksogruppa 

molekuladagi boshqa gidroksogruppalardan farq qiladi, ular fazoviy joylashuviga qarab 



- va 



- 

ko’rinishga ega bo’ladi. 

Monosaxaridlar  molekulasida  erkin  aldegid  gruppa  bo’lganligi  uchun  ular  qaytaruvchi 

xossasiga  ega.  Ularning  shu  xossasidan  foydalanib,  biologik  ob’ektlardagi  shakar