Standartlashtirish, metrologiya va sifatni boshqarish

Bevosita o’lchashlar natijasining xatoliklarini baholashda quyidagi funktsiyadan 

foydalaniladi: 

Y=f(x

1

,x

2

,...x

n

), 

bu yerda f - aniq funktsiyadir, x

1

,x

2

,...x

n

 - bevosita o’lchash natijasi. 

Xatolikni baholash uchun esa xatolikning taxminiy formulasidan foydalaniladi. 

Absolyut (mutlaq) xatolikning maksimal qiymati quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi. 

m 

Ay =

y

 

i=1 

3y

_ 

Зс,

- 

Ax 

x

i =

 

x

0

 

Xatolikning nisbiy qiymati esa quyidagi formuladan topiladi: 

* . = ^ y = £

 

y

 

i=i  

3

 

3x

.. 

-

5

,

 

y

 

Tasodifiy xatolik esa (uning dispertsiyasi) quyidagicha hisoblanadi: 

г m 

---

m 

f

dy^

2

 

y

 

“11

dx

t

)

 

i -

 1 

i x, —

 x

 

■a- 

O’lchash  vositalarini  aniqligini,  qanchalik  aniq  o’lchashini  baholash  uchun 

o’lchash vositalarining aniqlik klassi (sinfi) degan tushuncha kiritilgan.  Aniqlik  klassi - 

bu  o’lchash  vositalarini  shunday  umumlashgan  xarakteristikasi  bo’lib,  ularning  yo’l 

qo’yishi  mumkin  bo’lgan  asosiy  va  qo’shimcha  xatoliklari  chegarasi  (doirasi)  bilan 

aniqlanadi.  Demak  aniqlik  klassi  o’lchash  vositasining  aniqlik  ko’rsatkichi  emas,  balki 

uning hususiyatlari bilan belgilanadi, aniqlanadi. 

Takrorlash uchun savollar. 

1.  Tasodifiy xatoliklar deganda nimani tushunasiz? 

2.  Nima sababdan faqat tasodifiy xatoliklar baholanadi? 

3.  Matematik kutilish va dispersiya nima? 

4.  Ehtimoliy xatolik nima va u qanday topiladi? 

5.  St yudent koeffitsienti qanday tanlanadi?