Standartlashtirish asoslari

Texnologik  hujjatlashtirishning  yagona  tizimi  (TXYaT). 
Sanoatda  texnologik 
hujjatlarning  xilma-xilligi,  rasmiylashtirish  qoidalarining  har  xilligi  ishlab  chiqarish 
masalalarini  murakkablashtiradi,  hujjatlarni  almashtirish  imkonini  cheklab,  bir 
xillashtirish  standartlashtirish  va  avtomatlashtirilgan  boshqaruv  tizimini  qo`llashga 
xalaqit beradi. 
 
1975  yildan  texnologik  hujjatlarni  unifikatsiyalash  maqsadida  xalqaro  butjam 
standartlashtirish – texnologik hujjatlashtirishning yagona tizimi - TXYAT yuritilgan. 
Bunda  butjam  xalqaro  standartlashtrishning  o`zaro  bog`liq  me’yor  va  qoidalari, 
buyumni  ishlab  chiqishda  va  ta’mirlashda  butjamlash,  texnologik  hujjatlashtirish 
munosabatlari va rasmiylashtirish ishlarini muvofiqlashtirish o`zining butjam ifodasini 
topgan. 
Butjam TXYaT:  
–
 
texnologik  hujjatlarni  ishlab  chiqish  va  qo`llashda  har  xil  usul  va  vositalardan 
foydalanish; 

---

 
233 
–
 
texnologik hujjatlarni boshqa korxonalarda minimal qayta rasmiylashtirish bilan  
foydalanish; 
–
 
texnologik  hujjatlarning  unifikatsiyalashgan  blanklarini  qo`llash  va  ularni 
maqsadga muvofiq ko`paytirish; 
–
 
ishlab  chiqarish  tavsifiga  binoan  uning  turi,  tarkibi,  texnologik  jarayonning 
mohiyatiga ko`ra yagona qoida va yozuv usullarini qo`llash; 
–
 
ishlab chiqarish menejmentiga jarayonlarni avtomatlashtirish sharoitini yaratish; 
–
 
mehnat  sarfi  va  texnologik  hujjatlarni  ishlab  chiqarish  vaqtini  kamaytirish 
imkonlarini beradi. 
TXYAT  standartlari  KXYAT  butjam  standartlari  bilan  birga  hisobga  olish, 
ro`yxatdan o`tkazish, tuzatma kiritish va shu kabi ishlar bo`yicha o`zaro bog`liqdir. 
Xuddi KXYAT kabi TXYAT ham 10 ta tasnifiy guruhli tarkibdan iborat: 
0 -
 
 umumiy  qoidalar 
1 -
 
 asoslashtirilgan standartlar 
2 -
 
TX tasnifi va belgilanishi  
3 -
 
Detal  (yaroq)  va  yig`ma  birikmalarni  buyum  olishda  qo`lanilishini  va 
texnologik jihozlanganlik vositalarini hisobga olish 
4 -
 
Asosiy  ishlab  chiqarish  TX  va  ularni  jarayonga  rasmiylashtirish,  ish 
turlari bo`yicha ixtisoslashtirish qoidalari shakli 
5 -
 
Asosiy  ishlab  chiqarish,  TX  sinash  va  nazorat  qilishga  rasmiylashtirish 
qoidalari shakli 
6 -
 
Yordamchi  ishlab  chiqarish,  TX  shakllari  va  ularni  rasmiylashtirish 
qoidalari 
7 -
 
TX to`ldirish qoidalari 
8 -
 
TXYAT ni rivojlantirish uchun rezerv TX 
9 -
 
Informatsiya bazasi 
TXYAT da TX ning tasnifli belgilash tizimi qabul qilingan bo`lib, har bir ishlab 
chiqilgan  hujjatlar  uchun  bir  xil  mustaqil  belgilash  nazarda  tutilgan,  bu  esa  ularni 
boshqa jarayonlarda qo`llashda o`sha belgilashlarni saqlab qolishni ta’minlaydi. 

---

 
234 
Mahsulotga  va  uni  ishlab  chiqishni  yo`lga  qo`yishda  TX  turi  va  xilini  tanlash 
imkoniyati aniqlangan.  
TXYAT standartlari buyumni ta’mirlash bo`yicha yaxlit TX lari uchun talablarni 
belgilaydi.  
Ishlab  chiqarish  taraqqiyotining  dinamikasi  va  mahsulot  sifat  o`zgarishlari 
jarayonlari TX ni o`zgartirish, tuzatmalar kiritish talablarini keltirib chiqaradi.  
TXYAT standartlarining asosi bo`la oladigan standartlarga quyidagilar kiradi:  
–
 
GOST 3.1102-81  
–
 
GOST 3.1108-74 
–
 
GOST 3.1103-74 
–
 
GOST 3.1104-81 
–
 
GOST 3.1105-74