Standartlashtirish asoslari

 
Konstruktorlik 
hujjatlashtirishning 
yagona 
tizimi 
(KHYaT)
Xalq–
xo`jaligining rivojlanishi, yangi mahsulot va buyumlarning son va sifat jihatidan o`sib 
borish  jarayoni  mazkur  standartlarni  takomillashtirilishi  zaruratini  konstruktorlik 
hujjatlarning  yagona  tizimi  (KXYAT)  ni  ishlab  chiqish  yo`li  bilan  amalga  oshirishni 
taqozo etdi. 
GOST  2.001–70  me’yoriy  hujjatda  qayd  etilishicha  KXYAT  barcha 
mamlakatlarda konstruktorlik hujjatlarni bajarish qoida va usullariga bo`lgan bir xil  – 
yagona qoida va talablarni belgilaydi. 

---

 
231 
KXYAT maqsadlari: 
–
 
konstruktorlik  hujjatlarni  unifikatsiyasini  kengaytirish  va  ulardan  foydalanish, 
o`zaro almashtirishda qayta ishlovsiz qabul qilish imkonini yaratish; 
–
 
konstruktorlik  hujjatlashtirishda,  ish  hajmini  kamaytirishga  olib  keladigan, 
soddalashgan usullarni qo`llash;    
–
 
hujjatlarga ishlov berishda avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashtirish imkonlarini 
yaratish. 
KXYAT  talablari  barcha  asosiy  va  yordamchi  buyumlarga  bir  xil  tarqaladi. 
KXYAT  yangi  mahsulot  yoki  buyum  konstruktorlik  hujjatlarini  ishlab  chiqishning 
asosiy  bosqichlarini  hamda  ishlatish  va  ta’mirlash  hujjatlarining  talab  mazmunlarini 
belgilaydi. 
Konstruktorlik hujjatlashtirishni unifikatsiyalash: 
–
 
har xil sohada hujjatlari qayta ishlovsiz qabul qilish; 
–
 
hujjatlar soni va to`rini ularni ishlab chiqish bosqichlarida tartibga solish; 
–
 
chizma, sxema va matnlarni ifodalashni soddalashtirish; 
–
 
hujjatlarni ishlab chiqish jarayonlarini avtomatlashtirish; 
–
 
yangi  mahsulot  ishlab  chiqish  jarayoni  texnologik  tayyorgarliklarini  tez  qayta 
sozlash  orqali,  samarali  operatsiyalar  qo`llash  va  shu  kabi  istiqbolli  tadbirlarni 
amalga oshirish imkonlarini ta’minlaydi. 
Yangi mahsulotni ishlab chiqish chet el analoglari texnik darajasida (balki undan 
ham  yuqori)  bo`lishi,  Ya’ni  patent  –  litsenziya  tadqiqot  natijalari  bilan  va 
mahsulotning texnik daraja kartasini ishlab chiqish isbotlanishi zarur. 
Vazifalari  va  mazmuniga  ko`ra  KXYAT  standartlari  10  tavsifiy  guruhlarga 
bo`linadi: 
0 -
 
umumiy qoidalar; 
1 -
 
asosiy qoidalar; 
2 -
 
buyumlarning KX da tavsiflanishi va belgilanishi;  
3 -
 
chizmalar bajarilishining umumiy qoidalari; 
4 -
 
mashinasozlik va asbobsozlik buyumlar chizmalarining bajarilish qoidalari;  

---

 
232 
5 -
 
KX  ga  munosabatlar  (hisobga  olish,  saqlash,  nusxalashtirish,  tuzatma 
kiritish); 
6 -
 
ishlatish va ta’mirlash hujjatlarini bajarish qoidalari; 
7 -
 
sxemalarni bajarish qoidalari; 
8 -
 
qurilish va kemasozlik hujjatlarini bajarish qoidalari; 
9 -
 
boshqa standartlar.        
KXYAT    Standartlar  ISO  talablariga  muvofiqlashtirilgan  va  ilmiy  –texnik 
taraqqiyot  va  rivojlanish  yo`nalishini  hisobga  olgan  holda  doimiy  tuzatishlar  kiritish 
ehtiyojida bo`ladi. 
KXYAT rivojlanishning asosiy yo`nalishlari zamonaviy informatsion texnologiya 
takomillashuvini 
hisobga 
olagn 
holda 
KX 
lar 
taqdimotini 
elektron 
va 
mashinalashtirilgan shakl va usullari vositasida amalga oshirilmog`i darkor. 
KXYAT  ning  asosiy  qoidalari  –  uning  ta’rifi,  vazifasi,  tarqalish  doirasi, 
tasniflarining  tarkibi  va  KXYAT  ning  belgilanishlari  GOST  2.001–70  «ESKD. 
Oбshиe пoлoжeния» da belgilangan.