Standartlari

6- MAVZU. NOMOLIYaVIY MAJBURIYaTLARNI HISOBGA 

OLUVChI STANDARTLARINING TAVSIFI 

 

6.1. BHXS (IAS) 37 “Rezervlar, shartli majburiyatlar va shartli aktivlar” 

BHXS  37  “Rezervlar,  shartli  majburiyatlar  va  shartli  aktivlar”  nomli 

standartning  maqsadi  rezervlar,  shartli  majburiyatlar  va  shartli  aktivlarga  nisbatan 

to’g’ri  tan  olish  mezonlari  va  baholash  asoslari  qo’llanilishini  hamda  

foydalanuvchilar  ushbu    rezervlar,  shartli  majburiyatlar  va  shartli  aktivlarning 

mohiyatini,  vaqtini  va  summasini  tushunishi  uchun  moliyaviy  hisobotlarga  izohlarda 

yetarlicha ma’lumotlar ochib berilishini ta’minlashdan iboratdir. 

Ushbu  standart  hamma  tadbirkorlik  sub’ektlari  tomonidan  quyidagilardan 

tashqari  rezervlarni,  shartli  majburiyatlarni  va  shartli  aktivlarni  hisobga  olishda 

qo’llanilishi lozim:  

(a) 

oxirgacha  yetkazilmagan  shartnomalardan  kelib  chiqadiganlar,  agar  bu 

shartnomalar og’irlik qiladigan shartnomalar  bo’lmasa; va 

(b) 

boshqa  standartning  qo’llash  doirasida  bo’lgan  rezervlar,  shartli 

majburiyatlar va shartli aktivlar. 

Ushbu  standart  MHXS  9 

“Moliyaviy  instrumentlar”

  ning  qo’llash  doirasida 

bo’lgan  moliyaviy  instrumentlarga  (shu  jumladan  kafolatlarga)  nisbatan 

qo’llanilmaydi.  

Oxirgacha  yetkazilmagan  shartnomalar  bo’lib  tomonlarining  hech  birisi 

shartnomada  belgilangan  o’z  majburiyatlarning  hech  bir  qismini  bajarmagan  yoki 

ikkita  tomon  ham  o’z  majburiyatlarini  teng  tarzda  qisman  bajargan  shartnomalar 

hisoblanadi.  Ushbu  standart  bunday  shartnomalarga  nisbatan,  agar  ular  og’irlik 

qiladigan shartnomalar bo’lmasa, qo’llanilmaydi. 

Ayrim  turdagi  rezerv,  shartli  majburiyat  yoki  shartli  aktiv  boshqa  standartda 

ko’rib  chiqilganida,  tadbirkorlik  sub’ekti  ushbu  standarning  o’rniga  o’sha  standartni 

qo’llashi kerak. Masalan, rezervlarning ba’zi turlari quyidagilar bo’yicha standartlarda 

ko’rib chiqilgan:  

(a) 

qurilish shartnomalari (BHXS 11 

“Qurilish shartnomalari” 

ga qarang); 

(b) 

foyda soliqlari (BHXS 12 

“Foyda soliqlari” 

ga qarang); 

(c) 

ijara  kelishuvlari  (BHXS  17 

Ijara” 

ga  qarang).  Biroq,  BHXS  17  da 

operativ  ijara  bo’yicha  og’irlik  qilib  boshlagan  shartnomalarga  nisbatan  hech  qanday 

talablar qo’yilmagani uchun, ushbu standart bunday holatlarga nisbatan qo’llaniladi; 

(d) 

xodimlarning  daromadlari  (BHXS  19 

“Xodimlarning  daromadlari” 

ga 

qarang);  

(e) 

sug’urta  shartnomalari  (MHXS  4 

“Sug’urta  shartnomalari” 

ga  qarang). 

Biroq,  sug’urtalovchining  MHXS  4  ning  qo’llash  doirasidagi  sug’urta  shartnomalari 

ostida  paydo  bo’ladigan  sharnomaviy  majburiyatlari  va  huquqlaridan  yuzaga 

keladiganlardan  tashqari  rezervlar,  shartli  majburiyatlar  va  shartli  aktivlarga  nisbatan 

ushbu standart qo’llaniladi. 

Rezervlar  sifatida  qaraladigan  ba’zi  summalar  daromadning  tan  olinishi  bilan 

bog’liq  bo’lishi  mumkin,  masalan  tadbirkorlik  sub’ekti  haq  evaziga  kafolatlar 

beradigan  hollarda.  Ushbu  standartda  bunday  daromadlarning  tan  olinishi  ko’rib 

chiqilmaydi. BHXS 18 

“Daromad” 

daromadlar tan olinadigan holatlarni belgilaydi va 

---

 

 

163 

 

tan  olish  mezonlarining  qo’llanishi  bo’yicha  amaliy  yo’riqnoma  beradi.  Ushbu 

standart BHXS 18 ning talablarini o’zgartirmaydi.  

Ushbu  standart  rezervlarni  noaniq  muddat  yoki  summaga  ega  bo’lgan 

majburiyatlar  sifatida  aniqlaydi.  Ba’zi  mamlakatlarda  “rezerv”  atamasi  eskirish, 

aktivlarning  qadrsizlanishi  yoki  shubhali  qarzlar  kabi  moddalarga  tegishliligida 

foydalaniladi:  bunday  rezervlar  aktivlarning  balans  qiymatlariga  tuzatish  bo’lib 

hisoblanadi va ushbu standartda ko’rib chiqilmaydi.  

Boshqa  standartlarda  xarajatlar  aktivlar  yoki  xarajatlar  sifatida  hisobga  olinishi 

belgilanadi.  Bu  masalalar  ushbu  standartda  ko’rib  chiqilmaydi.  Shu  sababdan,  ushbu 

standart  rezerv  shakllanganida  tan  olinadigan  xarajatlarning  kapitalizatsiyasini  talab 

ham qilmaydi taqiqlab ham qo’ymaydi. 

Ushbu  standart  restrukturizatsiya  (shu  jumladan,  davom  ettirilmaydigan 

faoliyat)  bo’yicha  rezervlarga  nisbatan  qo’llaniladi.  Restrukturizatsiya  davom 

ettirilmaydigan  faoliyat  ta’rifiga  to’g’ri  kelganida,  MHXS  5