Standartlari

Nomoliyaviy aktivlarni baholash

Standartlar	Dastlabki baholash	Qayta baholash	Qadrsizlanish (36 BHMS)
BHXS (IAS) 2 “Tovar-moddiy zaxiralar”		Tannarx va sof sotish qiymatidan eng kichigi	Qo’llanilmaydi
MHXS (IFRS) 5 “Sotish uchun mo’ljallangan uzoq muddatli aktivlar		Balans va haqqoniy qiymatidan eng kichigi minus sotish xarajatlari (amortizatsiyalanmaydi)	Qo’llanilmaydi
BHXS (IAS) 16 “Asosiy vositalar”	Tannarx	Xaqiqiy xarajatlar modeli (amortizatsiyalanadi yerdan tashqari)	Qo’llaniladi
BHXS (IAS) 40	Tannarx	Xaqiqiy xarajatlar modeli	Qo’llaniladi

“Investitsion mulk”		(amortizatsiyalanadi)
BHXS (IAS) 38 “Nomoddiy aktivlar”	Tannarx	Xaqiqiy xarajatlar modeli (amortizatsiyalanadi muddatsiz aktivlar)	Qo’llaniladi

Tayanch so’zlar.
Mulk, bino, mashina va asbob-uskunalar – moddiy aktivdir, ular: a) korxonalar tomonidan ishlab chiqarishda yoki tovar va xizmatlarni ta’min etishda, yoki ma’muriy maqsadlarda qo’llanilishga mo’ljallangan va bir qancha aktivlarni tutib turish yoki ta’mir o’tkazishda qo’llaniladigan vositalarni ham o’z ichiga olishi mumkin; b) davom etish asosida foydalanish maqsadida xarid qilingan yoki qurilgan;

19. 
    biznesning odatdagi kursi bo’yicha sotishga mo’ljallanmagan vositalardir.
    

Mulk, bino, mashina va asbob-uskunalarning tasarruf qilinishi – bu ushbu aktivlarning realizatsiyasi, to’liq eskirishi va yaroqsizligi tufayli tugatilishi, buzib tashlanishi, almashtirilishi va boshqa chiqarilishidir.
Nomoddiy aktivlar – bu jismoniy shaklga ega bo’lmagan identifikatsiyalanadigan nomoddiy aktiv bo’lib, ishlab chiqarish yoki tovarlarni sotish va xizmatlarni ko’rsatish, boshqa shaxslarga ijaraga berish yoki ma’muriy maqsadlarda foydalanish uchun mo’ljallangan pul bo’lmagan aktivdir.
Depresiatsiya - bu mulk, mashina va asbob-uskunalar (er kirmaydi) tannarxining ularning foydali xizmat qilish muddatiga sistematik va o’zaro bog’liq holda taqsimlashdir.
Amortizatsiya - bu nomoddiy aktivlarni xarid qilib olish tannarxini ularning foydali xizmat qilish muddatiga sistematik va o’zaro bog’liq holda taqsimlashdir.
Kapital xarajatlar – bu (1) sifatini yuksaltirish (improve quality) (betterments or improvements); (2) aktivlarning xizmat qilish muddatini uzaytirishga olib keladigan (extent the life) sarflarga aytiladi.
Zahiralarning tannarxi – bu 1. Zahiralarning xaridi bilan bog’liq barcha xarajatlar; 2. Qayta ishlash xarajatlari; va 3. Zahiralarni joriy holatga va joriy joylashtirish joyiga yetkazish bilan bog’liq boshqa xarajatlardir.
Realizatsiyaning sof qiymati – yaxshi xabardor bo’lgan, ushbu operatsiyani amalga oshirishda hayrixoh bo’lgan tamon bilan umumiy shartlarda amalga oshiriladigan bitimlarning yuz berishi natijasida aktivlarni chiqarilishiga oid xarajatlarni chigirib tashlagandan keyin realizatsiya qilishdan olingan summasidir.
Qadrsizlanishdan ko’rilgan zarar – aktivning balans qiymatining qoplanadigan miqdordan ortgan summasidir.Qurilish Shartnomasi - biron bir aktivni yoki o’zining loyihasi, texnologiyasi va vazifasi yoki yakuniy foydalanish maqsadi bo’yicha o’zaro aloqador va bir biriga chambarchas bog’liq aktivlar guruhini qurish uchun maxsus kelishilgan shartnomadir.
Narxi qat’iy belgilangan shartnoma - qat’iy belgilangan narxga yoki qurilish ishlarining birligiga qat’iy belgilangan stavkaga (bu stavka ba’zi hollarda xarajatlar o’zgarishi sababli qayta ko’rib chiqiladi) pudratchi rozi bo’lgan qurilish shartnomasidir.
“Xarajatlar plyus” shartnomasi – bunday shartnomaga ko’ra pudratchiga yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan yoki boshqacha qilib oldindan belgilangan harajatlar va ularga qo’shimcha ushbu xarajatlar summasining ma’lum foizi yoki qat’iy belgilangan mukofot summasi qoplanadi.
Tovar-moddiy zaxiralar – bu quyidagi aktivlardir:

1. 
   odatdagi faoliyat doirasida sotish uchun mo’ljallangan ;
   
2. 
   bunday sotuv uchun ishlab chiqarish jarayonida bo’lgan; yoki
   

(v) ishlab chiqarish jarayonida yoki xizmatlar ko’rsatilishida foydalanilishi ko’zlangan xom ashyo va materiallar ko’rinishidagi aktivlar.
Sof sotish qiymati - bu odatdagi faoliyat davomida ishlab chiqarishni oxiriga yetkazish bo’yicha xarajatlar va sotishni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan va taxminiy baholangan xarajatlar chegirib tashlangan sotish bahosidir.
Haqqoniy qiymat - bu baholash sanasida bozor ishtirokchilari o’rtasidagi odatdagi operatsiyada aktivni sotishda olinishi mumkin bo’lgan yoki majburiyatni o’tkazishda to’lanishi mumkin bo’lgan narxdir (MHXS 13 “Haqqoniy qiymatni baholash” ga qarang.)

5.