|
Групповые статистики
|
jins
|
N
|
Среднее
|
Стд. отклонение
|
Стд. ошибка
среднего
| |
|
ayol
|
61
|
4,2779
|
,26856
|
,03439
|
baho2
|
|
|
|
|
|
|
er
|
39
|
4,1308
|
,26622
|
,04263
| Критерий для независимых выборок
|
Критерий
|
t-критерий равенства средних
|
равенства
|
|
дисперсий
|
|
Ливиня
|
|
F
|
Знч.
|
t
|
ст.св.
|
Значимость
|
Разность
|
Стд.
|
95%
|
|
|
|
|
(2-
|
средних
|
ошибка
|
доверительный
|
|
|
|
|
сторонняя)
|
|
разности
|
интервал
|
|
|
|
|
|
|
|
разности средних
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Нижняя
граница
|
Верхняя
граница
| |
baho2
|
Предполагается
равенство дисперсий
|
,060
|
,807
|
2,681
|
98
|
,009
|
,14710
|
,05488
|
,03820
|
,25600
|
Равенство дисперсий не
предполагается
|
2,686
|
81,647
|
,009
|
,14710
|
,05477
|
,03814
|
,25606
|
Натижалар таҳлили боғлиқ ўзгарувчилардаги каби амалга оширилади.
Биз кўриб чиққан мисолимизда битта ўзгарувчига (baho) кирувчи маълумотлар турли жинс вакилларига тегишли бўлгани учун уларни гуруҳлаш мумкин. Баъзида иккита алоҳида, ҳатто SPSS дастури ѐки Excel га алоҳида киритилган, бир-бирига боғлиқ бўлмаган ўзгарувчилар орасидаги фарқни баҳолаш зарурати туғилади.
Бу ҳолда таққосланадиган ўзгарувчилар битта устунга бирлаштирилади. Бирлаштиришни учун битта ўзгарувчини кўчириб янги устунга ташлаш ва унинг давомидан иккинчи ўзгарувчини ташлаш орқали амалга ошириш мумкин. Унинг ѐнидаги бошқа бўш устунга ҳар бир ўзгарувчини кўрсатувчи ном (белги) қўйилади. Масалан, биринчи ўзгарувчи қийматлари тўғрисига 1, иккинчисиникига 2 қўйилади. Энди маълумотлар аралашиб кетганда ҳам уларни берилган рақам (гуруҳ) ѐрдамида тартиблаштириш мумкин. Мисол тариқасида қуйидаги масалани ечамиз.
7 ѐшли болаларнинг мактабга тайѐрлик даражаси 6 ѐшликларникидан
юқорилиги тўғрими?
Мактабга тайѐрлик кўрсаткичлари
|
№
|
6 ѐшли болалар
тайѐрлиги
|
7 ѐшли болалар тайѐрлиги
|
1
|
12
|
21
|
2
|
13
|
22
|
3
|
6
|
18
|
4
|
14
|
29
|
5
|
19
|
32
|
6
|
17
|
29
|
7
|
20
|
32
|
8
|
14
|
29
|
9
|
9
|
19
|
10
|
11
|
21
|
Жадвалдаги 6 ва 7 ѐшли болаларнинг маълумотларни бир устунга ўтказиш ва уларни рақамлаш натижасида SPSS дастурида қуйидаги жадвал ҳосил бўлади.
Иккита ўзгарувчини (устунни) бирлаштириш SPSS дастури ѐрдамида,
«Меню→Данные→Реструктурировать» буйруғидан фойдаланиб ҳам амалга оширилиши мумкин.
Стьюдентнинг t мезонини ҳисоблаш юқоридаги, боғлиқ бўлмаган танланма учун t мезонни ҳисоблаш каби амалга оширилади.
Расм 55. Боғлиқ бўлмаган танланмалар учун t мезонни ҳисоблаш.
―natija‖ – 6 ѐшли ва 7 ѐшли болаларнинг натижалари.
―gr‖ гуруҳловчи параметрлардан иборатдир.
Бу амал бажарилганда SPSS дастури қуйидаги натижани беради.
Групповые статистики
|
gr
|
N
|
Среднее
|
Стд. отклонение
|
Стд. ошибка
среднего
| |
natija
|
1
|
10
|
13,50
|
4,353
|
1,376
|
2
|
10
|
25,20
|
5,493
|
1,737
|
Критерий для независимых выборок
|
Критерий равенства дисперсий
Ливиня
|
t-критерий равенства средних
|
F
|
Знч.
|
t
|
ст.св.
|
Значимость (2-
сторонняя)
|
Разность средних
|
Стд. ошибка разности
|
95%
доверительный интервал разности средних
|
Нижняя
граница
|
Верхняя
граница
| |
natija
|
Предполагается равенство
дисперсий
|
3,126
|
,094
|
- 5,279
|
18
|
,000
|
-11,700
|
2,216
|
-16,356
|
-7,044
|
Равенство дисперсий не
предполагается
|
- 5,279
|
17,105
|
,000
|
-11,700
|
2,216
|
-16,374
|
-7,026
|
Натижалар таҳлили бошқалар каби шарҳланади.
Параметрик бўлмаган (непараметрические) мезонлар
Юқорида кўриб чиқилган мезонлар параметрик мезонлар эди. Уларни параметрик дейилишининг сабаби, бу статистик мезонлар танланманинг (таҳлил қилинаѐтган маълумотлар тўпламининг) турли параметрлари боғлиқ ҳолда ҳисобланади. Олдинги бобларда кўрсатиб ўтганимиздек танланманинг асосий параметрлари ўзгарувчиларнинг нормал тақсимланиши ва ундан келиб чиққан ҳолда ўртача қийматлар ва стандарт чекланишларни ҳисоблашдан иборат. Лекин, психологик экспериментларнинг натижалари доимо ҳам стандарт қонуниятларга бўйсунмайди. Шу сабабли маълумотларни қайта ишлаш ва статистик таҳлил учун параметрик бўлмаган мезонлар қўлланилади. Параметрик бўлмаган методларнинг устунлиги шундаки, улар турли қонуниятлар бўйича тақсимланган маълумотларни қайта ишлаш имконини беради, уларнинг функционал имкониятлари катта.
Параметрик бўлмаган методлар нормал (меъѐрдаги) тақсимланишга эга бўлмаган номинал ва ранжирланган ўзгарувчилар устида статистик амаллар бажариш имконини беради. Маълумки, одатда бу ўзгарувчилар устида арифметик амаллар бажариш имкони йўқ.
Параметрик бўлмаган методлар арифметик амаллар ўрнига бир қанча қўшимча амаллар бажариш имконини беради. Улар жумласига қуйидагилар киради:
ўзгарувчиларни ранжирлаш;
бир тўпламдаги бошқа тўпламдагига қараганда юқори қийматлар сонини ҳисоблаш;
оғирлик қийматини ҳисоблаш;
медианадан фарқ қилувчи қийматларни топиш ва бошқ.
Параметрик бўлмаган методлар қийинга ўхшаб туюлганлигига қарамай тушуниш ва қўллаш учун қулайдир.
Психологик маълумотларни қайта ишлаш амалиѐтида қўпроқ Манна- Уитни (U мезон) ва Вилкоксон мезонлари қўлланилади. Уларни ҳисоблаш
боғлиқ бўлмаган танланмаларни ҳисоблашга ўхшаш. Танланмалар, маълумотлар тўпламига албатта бир-бирига боғлиқ бўлмаган иккита гуруҳ текширилувчилари киради. Гуруҳлардаги теширилувчилар сони ҳам тенг бўлиши шарт эмас ва албатта бу маълумотлар нормал (меъѐрий) тақсимланишга эга бўлиши шарт эмас. Бу гуруҳларнинг натижалари орасида фарқларни ҳисоблаш учун боғлиқ бўлмаган методлар қўлланилади. Манна- Уитни (U мезон)и сони 20 ортиқ бўлмаган кичик сонли танланмалар учун самарали.
Мисол учун қуйидаги топшириқни оламиз.
Иккита сони жиҳатдан тенг бўлмаган гуруҳлар техник вазифани ечадилар. Натижа (баҳолаш мезони) сарфланган вақт билан ҳисобланади. Кам сонли гуруҳ аъзоларига қўшимча равишда пул кўринишида мукофот ваъда қилинди. Психологни ―Пул-мукофот масаланинг муваффақиятли ечилишига таъсир қиладими?‖ деган савол қизиқтиради.
Эксперимент давомида қуйидаги натижа олинди (секундларда).
1 гуруҳ (мукофот ваъда қилинган гуруҳ) — 39, 38, 44, 6, 25, 25, 30, 43;
Иккинчи (қўшимча мотивация бўлмаган)- 46, 8, 50, 45, 32, 41, 41, 31, 55.
Маълумотларни SPSS дастурига киритамиз. Биринчи ва иккинчи гуруҳларнинг натижаларини битта устунга киритамиз ва уни Malumot деб номлаймиз. Иккинчи устунга эса маълумотларнинг гуруҳ рақамларини киритамиз ва Guruhlar деб номлаймиз. Бу устун ѐрдамида SPSS дастури маълумотнинг қайси гуруҳга доирлигини автоматик тарзда аниқлаб олади.
SPSS дастурида жадвал қуйидаги кўринишда бўлади:
Расм 56. Нопараметрик таҳлил учун тайѐрланган жадвал фрагменти.
Манна-Уитни (U мезон)ни ҳисоблаш учун “Анализ→ Непараметрические критерии→ Для независимых выборок” буйруғини бажарамиз (Расм 57).
Расм 57. Параметрик бўлмаган мезонларни ҳисоблаш.
Натижада қуйидаги созлаш ойнаси очилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
