Sportda matematika

Frank H. Netter, Atlas of Human Anatomy, USA 2014, p.211
 

---

336 
diastola – bo‘shashgan xolda bo‘ladi. Qorinchalar sistolasida (kiskarganda) tavakalar yopiladi. 
Natijada, qon bo‘lmachaga kaytmasdan, o‘pka qon tomiriga karab yo‘naladi. 
O‘ng qorinchadan o‘pka arteriyasi boshlanadi, o‘pka arteriyasi teshigida uchta yarimoysimon 
klapanlar bor. Ular o‘pka arteriyasi tomonga karab ochiladi va qonni o‘sha tomonga o‘tkazadi va 
qonni kaytarib qorinchaga tushirmaydi. 
Yurakning chap bo‘lmachasiga 4 o‘pka venasi kelib quyiladi. Arterial qon bu venalar orqali 
o‘pkalardan kelib chap bo‘lmachasiga quyiladi.
Yurakning chap bo‘lmachasi bilan chap qorinchasi o‘rtasida chap bo‘lmacha-qorincha teshigi bor. 
Bu teshikning chetiga ikki tavaqali klapan yopishgan. 
Chap qorincha konus shaklida bo‘lib, bo‘shligining devoridan ikkita so‘rgichsimon muskul va et 
to‘siklari yaxshi ifodalangan. Qorinchaning asosida chap arterial teshik joylashadi, undan aorta 
boshlanadi. Aorta teshigi uchta yarim oysimon qopkoq bilan ta’minlangan. Chap qorinchaning 
devori o‘ng qoringacha nisbatan yaxshi rivojlangan. 
Yurak-devori uch qavatdan:
1 ichki qavat – endokard, 2 o‘rta qavat – miokard, 3 tashki qavat – 
epikarddan tuzilgan. 
Endokard 
– yurakning ichki pardasi, yurak kameralarining ichki yuzasini, muskul so‘rgichlarini, 
pay iplarini qoplab turadi. Yurakning tavakali va yarimoysimon kopkoklari endokard xisobiga 
takomil etadi.
Endokard bir necha qavatdan iborat. Yurak bo‘shligiga qaragan qavati bazal membranada 
joylashgan yupqa endoteliy bilan qoplangan. Endoteliy ostida subendotelial qavat joylashadi. Unda 
chuqurroqda muskul – elastik qavat bor. Bu qavat tarkibiga sillik muskul xujayralari va elastik 
tolalari kiradi. Endokardning mio
kardiga tegib turgan qavati tashki biriktiruvchi to‘qimali qavat deb 
ataladi. 
Miokard
– ko‘ndalang-targil muskul to‘qimadan tuzilgan. Bu qavat, tipik miotsitlar va atipik 
miotsitlardan tashkil topgan. Tipik miotsitlar skelet muskulaturasidagi miotsitlardan tuzilishi 
jixatdan bir oz farklanadi. Muskul tolalari bir-biridan ko‘shimcha plastinkalar orqali ajraladi. 
Ko‘shimcha plastinkalar skelet muskul daturasida bo‘lmaydi. 
Atipik miotsitlar yurakning o‘tkazuvchi tizimini xosil kiladi. Bularni Purkine tolalari deb xam 
etiladi. Bu tolalar to‘planmalari yurakning ma’lum joylarida uchraydi. YUrakning o‘ng kulokchasi 
bilan yukoriga kovak vena oraligida Kis-Flag tuguni xosil bo‘ladi. 
Bundan tashkari yurakning o‘ng bo‘lmachasi devoriga joylashgan uch tavakali klapanga yakinrok 
Ashof-Tavar tuguni boshlanadi. Bu tugundan korinchalar orasiga Giss tutami kiradi. So‘ng chap va 
o‘ng oyokchalarga bo‘linadi.
Yurakning o‘tkazuvchi tizimi yurak bo‘lmachalari bilan korinchalari o‘rtasidagi sistola bilan 
diastola o‘rtasidagi ritmni tarkibiga solib turadi. 
Epikard 
– yurak xaltasining xosil qiladigan seroz pardaning visseral varagi bo‘lib, miokardni ustki 
tomondan qoplab turadi. Epikard yupqa biriktiruvchi to‘qima plastinkasidan iborat. 
O‘kuv tablitsalarda yurak arteriyalarni, venoz okimining xususiyatlarini ko‘rib chiking. Toj egatda 
venoz sinusini joylashishini va o‘ng bo‘lmachaga ochilishini aniklang. 
Yurakka keladigan nervlar simpatik chegara stvolidan, adashgan nervdan, bo‘yin va ko‘krak 
soxasidagi orka miya tugunlaridan boshlanadi.