Sportda matematika

Frank H. Nettеr, Atlas of human anatomy, Saunders, USA, 2014. р-500

---

272 
dumg‘aza-yonbosh paylari, suyaklararo paylari, yonbosh-bel payi, dumg‘aza-bg‘rtik va dumg‘aza -
o‘siq paylari kiradi.
Qov simfizi chap va o‘ng qov suyaklarini qarama-qarshi yuzalari orasida xosil bo‘ladi. Qov 
suyaklari yuzalarining orasida tog‘ayli plastinka joylashadi. Qov simfizi yarim bo‘g‘im turiga 
kirib, xarakatsiz xisoblanadi. 
Tos-son bo‘g‘imi
– son suyagining sharsimon boshchasi tos suyagining kuymich kosasiga 
birikishidan xosil bo‘ladi. Bu bo‘g‘im shakli jixatdan yonoksimon, oddiy va uch o‘qli xisoblanadi. 
Bu bug‘imda ko‘ndalang: sagittal va tik o‘klar atrofida xarakatlar bajariladi.
70
Ko‘ndalang o‘q atrofida sonni bukish va yozish, saggital o‘q atrofida – uni gavdaga yakin keltirish 
va undan uzoqlatish, tik uk atrofida – oyokni tashkariga burash va oyokni ichkariga burash 
(pronatsiya, supinatsiya) xarakatlari bajariladi. Bu bo‘g‘im xarakatlari chegaralangan buladi, chunki 
birikayotgan suyaklarni bo‘g‘im satxlari bir-biriga nisbatan moslangan, ikkinchidan bo‘g‘im 
atrofida mustaxkam paylar va baquvvat muskullar joylashgan. Tos-son bo‘g‘imining eng 
mustaxkam paylaridan yonbosh-son payidir. U 300 kg, og‘irlik ko‘tarish qobiliyatiga ega. 
Quymich va qov suyaklari tanalaridan boshlangan kuymich-son va kov-son suyagining kichik va 
katta dunglariga birikadi. Bu paylar birgalikda sonni yozish xarakatini chegaralashda ishtirok 
etadilar. YOnbosh-son payi esa saggital o‘q atrofida vujudga keladigan xarakatlarni chegaralaydi. 
Bundan tashqari tos-son bo‘g‘imining ichki kapsulasidan aylanma payi boshlanadi, bo‘g‘im ichida 
esa son suyagining boshchasini payi joylashgan. Bu pay kuymich kosachasi tagida boshlanib son 
suyagining boshchasiga birikadi. Son suyagi boshchasining payi fakat tos-son bo‘g‘imini 
mustaxkamlashida ishtirok etmay, boshka funksiyalarni xam bajaradi. Pay ichida qon tomirlari va 
nervlar joylashgan, bundan tashqari turli harakat bajarish vaktida zarbni kamaytirish vazifasini 
bajaradi.
Tizza bo‘g‘imi
– son suyagining pastki uchi va katta boldir suyagi dunglarining ustki yuzalaridan 
xosil bo‘lgan. Bo‘g‘im xosil bo‘lishida tizza qopqog‘i xam ishtirok etadi. Bo‘g‘im murakkab, shakli 
jixatdan g‘altak-sharsimondir. Bo‘g‘imda birikayotgan suyaklarning satxlari bir-biriga nisbatan juda 
kam moslangan, shu sababli xarakatlar chegaralangan. Bo‘g‘im ichida joylashgan medial va lateral 
menisklar xarakatchanlikni oshirishda ishtirok etadilar. Sinovial bo‘g‘im ichida ko‘p burmalar va 
o‘simtalar, bo‘g‘im atrofida esa shilimshik xaltalar xosil kiladi. Tizza bo‘g‘imida ko‘ndalang o‘k 
atrofida bukish-yozish xarakatlari bajariladi. Xarakatchanlikni graduslarda ifodalash mumkin. 
Bunda bukish xarakatining chegarasi 130-170
0
teng. Tik uk atrofida pronatsiya va supinatsiya 
xarakatlari bajariladi. Xarakatlar chegarasi 10
0
atrofida ruy beradi. Tizza bo‘g‘imida bir nechta 
paylari bor. Bularga katta boldir va kichik boldir kollateral aylanma kiradi. Bo‘g‘im ichida 
krestsimon paylar joylashgan. Bu paylar bugimni mustaxkamlashda ishtirok etadilar. Bugim 
xaltasining orkasida tizza osti paylari joylashadi.