Sportda matematika

 
Mavzu: «UMUMIY DINAMIK ANATOMIYA» 
 
Ma’ruza rejasi 
1.
Dinamik anatomiyaning qisqa tarixi.
2.
Umumiy va xususiy dinamik morfologiyaning asosiy maqsadi va vazifalari.
3.
Odam tanasi fazodagi xolati va harakatlarining klassifikasiyasi.
4.
Tanaga ta’sir etuvchi tashqi va ichki kuchlar haqida tushuncha.
5.
Odam tanasining inersiya daqiqasi (momenti).
6.
Odam tanasi va uning ayrim zvenolari og‘irlik markazi (UOM) yoki umumiy massa og‘irligi 
(UMO).
7.
Tananing UOM va UMOni aniqlash usullari.
8.
Tayanch satxi.
9.
Tana og‘irlik markazining uning tayanch satxiga bo‘lgan nisbati, muvozanat turlari.
 
Tayanch iboralar:
 
dinamik anatomiya
, 
morfologiya, tana xolatlari, muvozanat, umumiy og‘irlik 
matkazi, tayanch satxlari, tana turg‘unligi, turg‘unlik burchagi. 
 
Dinamik morfologiyaning tarixi 
 
 
 
Bevosita anatomiya, sportmorflogiya va biomexanika fanlari bilan bog’liq. K. Galen (130-201) – 
bo’g’imlarning xarakati bevosita muskullar bilan bog’liqligini va yakishi yangi ta’sirida 
bajarilishini eksperiment orqali ko’rsatgan. Shuningdek muskullar tonusi va antogonist muskullar 
xaqida tushuncha bergan. 
Abu Ali Ibn Sina – (980-1037) – anatomiya va biomexanikaga asoslanib – odam xolati va 
xarakatlarini analiz qilgan va bular mexanika qonunlariga binoan bajarilishini ko’rsatgan. 
Borelli (1608-1779) – lokomotor xarakatlar klassifikatsiyasini tuzgan (locus –joy, motio -
xarakat) – u fazada xarakat qilishda, tayanch satxiga tayanib itarilishni (yurish, chopish, sakrash), 
atrof muxitga tayanib itarilishga (suzishni) va tayanch satxiga itarilib. Orqaga surilib chiqishganlar 
bo’ylab yurishni aniqlagan. 
Aka – uka Veberlar – XIX asr boshlarida – yurishda tanani vertikal xolda bo’lishni va biroz gavda 
yon tomonlariga tebranib kuchib yurishni, qadamlarni uzunligini, kaft fazasida – ikki oyoqlariga 
tayanishni kamayib borishi va tezlik bilan bog’liq ekanligini isbotlab bergan. 
Braune va Fisher – XIX asr oxirida muzlatilgan o’likda - odam tana qismlari massasini va 
ularning og’irlik markazini aniqlagan. Lekin bu ma’lumotlar xozirgi vaqtda odam xolati va 
xarakatlarining analiz qilishda ishlatilmoqda.
I.M. Sechenov o’zining “Iski xarakatlar ocherki” nomli kitobida ishchi xarakat organlarining 
suyak richaglarining muskullari tomnidan xarakatga kelishi xaqida, oyoq va qo’llarning, tana bilan 
birgalikda kelishib, ishlashi xaqida va muskul faoliyatining ishidan ratsional foydalanish xaqida 
ezilgan. 
N.A. Bernshteyn – o’z shogirdlari bilan ldokomotsiya xaraatlarni yoshga ko’ra o’zgarib borish 
xususiyatlarini aniqlagan ( masalan yurish xarakatida). 
P.F. Lesgaft va uning shogirdlari A.A. Krasuskaya va E.A. Kotikovalar tomonidan dinamik 
anatomiyaning ilmiy asosida rivojlantirib, uni jismoniy tarbiya soxasidagi sutaxassislar uchun 
axamiyatga ekanligini “Tana xarakatlarining nazariyasi” nomli kitobida yozib qoldirilgan.
E.M. Kotikova 1927 yilda “Xarakat nazariyasi” nomli “Jismoniy mashg’shulotlar biomexanikasi” 
nomli o’quv kurslarini tashkil qilgan. 1939 yilda esa ushbu maxsus qo’llanmani yozib chiqargan. 
1928 yilda M.F. Ivanitskiy – odam tana xolati va xarakatlarini anatomik analiz qilishni nazariy va 
praktik tomonidan bog’lab, o’zining “Dinamik anatomiya xaqidagi materiallar”ni bosmadan 
chiqaradi. 1928 yil “Odam tanasining xarakatlari” nomli kitobini bosmadan chiqaradi.