Sportda matematika

Sezuvchi yoki yuqoriga ko‘tariluvchi yo‘llar
impulslarni periferiyadan bosh miya bo‘limlariga, 
po‘stlogigacha etkazib beradi. Bosh miyagacha etib boruvchi sezuvchi nerv yo‘llarining xammasi 3 
neyronlar zanjiridan iborat. Birinchi neyron orka miya tugunlarida yoki bosh miya nervlarining 
sezuvchi yo‘llarida joylashgan. Ikkinchi neyron – orka miyaning orka shoxlaridagi yadrolarda yoki 
uzunchok miyada joylashgan. Uchinchi neyron ko‘ruv do‘ngligining tarkibiga bo‘ladi.
Sezuvchi yo‘llar ta’sirotni retseptorlardan kabul kiladi. Xar bir retseptor fakat ma’lum turdagi 
ta’sirotni kabul kiladi. Ichki a’zolar va to‘kimalarda joylashgan retseptorlar – interoretseptorlar 
deyiladi. Terida, suyaklarda, muskullarda, paylarda uchraydigan retseptorlar proprioretseptorlar 
deyiladi. Ogrik, temperatura va taktil sezgilarni maxsus retseptorlar kabul kiladi. 
Sezuvchi yoki yuqoriga ko‘tariluvchi yo‘llar kalta va uzun bo‘lishi mumkin. 
a) Sezuvchi kalta proeksion yo‘larga
 
ko‘ruv, eshituv, vestibulyar, xid bilish va ta’m sezuvchi 
o‘tkazuvchi yo‘llar kiradi. 
Sezuvchi uzun proeksion yo‘llarga
orqa miya bilan ko‘rish bo‘rtigi o‘rtasidagi yo‘l-bo‘yin, 
ko‘krak, qorin va oyoqlar terisi sezgisini o‘tkazuvchi yo‘ldir. Bundan tashqari ko‘rish bo‘rtigi bilan 
po‘stloq o‘rtasidagi yo‘lni nozik va ponasimon tutamlar tashkil etadi. 
Orqa miyani miyacha bilan boglaydigan yo‘llarga oldingi tomondan va orqa tomondan o‘tgan 
yo‘llar kiradi.
Govak tutam bu mukskul – bo‘gim sezgi ixtiyoriy yo‘l bo‘lib, proprioretseptiv sezgini oyoq-
qo‘llardan, gavdadan, bosh miya po‘stlogiga etkazadi. Bu yo‘l 3 neyronli xisoblanadi: Birinchi 
neyron orqa tugunlarida joylashgan, neyron aksonlari kul rang moddaga o‘tmasdan orqa 
tizimchalarga kiradi va u erdan miyada joylashgan ikkinchi neyronlar bilan birikadi. Ikkinchi 
o‘simtalari qarama-qarshi tomongao‘tib, ko‘ruv do‘ngligida joylashgan uchinchi neyron tomon 
yo‘naladi. Uchinchi neyrondan impulslar bosh miya po‘stlogining markaz orkasidagi pushtaga 
etkazib beriladi. 
Turli sport xarakatlarini anik va tez bajarishda, tanani muvozanatda saklashda, tayanch-xarakat 
apparatini xolatini anik sezishda nozik va ponasimon tutamlardan tashkari orka miyani miyacha 
bilan boglaydigan oldingi tomondan va orka tomondan o‘tgan yo‘llar katta axamiyatga ega. 
Buyo‘llar ixtiyorsiz muskul – bo‘gimlardagi xosil bo‘lgan impulslarni miyachaga etkazib beradi. 
Birinchi neyron tanalari orka miya tugunlarida joylashadi. Neyron o‘simtalari esa orka miyaning 
kul rang moddasiga kirib, bu erda ikkinchi neyron bilan sinapslar yordamida birikadi. Ikkinchi 
neyronning aksonlari orka miyaning ok moddasidagi yon tizimchalari bo‘ylab miyachaga etib 
boradi.