Sportda matematika

 
 
Umurtqa pog‘onasi. 
Umurtqa pog‘onasi 
(rasm 1)
bo‘yin, ko‘krak qafasi, bel, dumg‘aza va dum qismlaridan iboratligi va 
skelet xolda bo‘lishda uning ahamiyatini aytib berish, aloxida umurtqaning tuzilishi ham 
ko‘rsatiladi. 
Bo‘yin umurtqalarini urganish davrida quyidagilarga e’tibor berish kerak. Tananing kichikligi, 
ko‘ndalang o‘simtasida teshigi borligi bilan ta’riflanadi. Atlanta va epistrofeyni tuzilishga va atlanta 
va ensa suyagi bilan birikishga, bo‘g‘imdagi xarakatlariga e’tibor berish kerak. 
VI bo‘yin umurtqasining ko‘ndalang o‘simtasida uyqu do‘nglari joylashgan, bu do‘nglik oldida 
umumiy uyqu arteriyasi o‘tadi. Bu arteriyani bosib pul’sni hisoblash va qonni to‘xtatish mumkin. 
63
Umurtqa pog‘onasi (rasm 1) 
63
Frank H. Nettеr, Atlas of human anatomy, Saunders, USA, 2014., Р- 19

---

262 
Ko‘krak umurtqasida umurtqa tanasi, yoyi juft va toq o‘simtalarini ko‘rsatish lozim. Umurtqa 
ko‘rsatilganda o‘ziga nisbatan tanasini oldiga qaratib, o‘tkir o‘simtasini orqaga qaratib, ko‘ndalang 
o‘simtalarini esa ikki yonga qaratib ushlash lozim. Ko‘krak umurtqalarining asosiy farqi, tanasining 
ikki bo‘g‘im chuqurchasi borligi, bu chuqurchaga qovurg‘alar kelib birikadi. Ko‘krak 
umurtqalarinining 
2
-dan 
10
-gacha tanalarining yonida yarim chuqurchalari bor. YAxlit chuqurcha 
1,11,12
ko‘krak umurtqalarda uchraydi. Ko‘krak umurtqalarining ko‘ndalang o‘simtalari bo‘g‘im 
yuzalari bilan ta’minlangan. Bo‘g‘im yuzalari qovg‘a do‘ngchasi bilan birikib ko‘ndalang-qovurg‘a 
bo‘g‘im yordamida birikadi. Ko‘krak umurtqalarni o‘tkir o‘simtalari esa bir-biriga nisbatan tomga 
yopilgan sopol kabi qiya joylashgan.
Bel umurtqalari (
5
) eng yirik, tanalari loviyasimon shaklda bo‘ladi. Ko‘ndalang o‘simtalari bir oz 
yassilangan, o‘tkir o‘simtasi kalta va yo‘g‘on bo‘lib, sagittal o‘rnashgan. 
Dumg‘aza umurtqalarini birikishidan dumg‘aza suyagi hosil bo‘ladi. Dumg‘aza uch burchak 
shaklida bo‘lib, kengaygan qismi asos deyiladi va yuqorida joylashgan. Ponasimon uchi pastga 
qaratilgan. Dumg‘azaning asos qismining old tomonida do‘ngcha burun joylashgan, orqa tomonida 
esa u bel umurtqasi bilan birikish uchun xizmat qiladigan bo‘g‘im o‘simtalari bo‘ladi. 
Dumg‘azaning yon tomonlarida quloqsimon yuzalari bor, ular yordamida dumg‘aza suyagi tos 
suyagi bilan birikib, bo‘g‘im hosil qiladi. Dumg‘azada oldingi va orqa yuzalari farqlanadi. Oldingi 
yuza botiq bo‘lib, tos bo‘shlig‘iga qaratilgan. Dumg‘azaning orqa yuzasi g‘adir-budur bo‘ladi. Bu 
yuz satxidan o‘rta toq va 
2
juft yon qirralari o‘tadi. O‘tkir o‘simtalarni qo‘shilib ketishi natijasida 
o‘rta toq qirra hosil bo‘ladi, ko‘ndalang qirralarni qo‘shilishidan esa yon qirralar hosil bo‘ladi. 
Dumg‘azaning oldingi va orqa yuzalarida to‘rt juft orqa teshiklari joylashgan. Dumg‘aza suyagi 
kanali umurtqa pog‘ona kanali bilan tutashgan. 
Dum suyagi 
4-5
rudimentar umurtqalarni qo‘shilishidan hosil bo‘ladi. Umurtqalarni faqat tanalari 
saqlanib qolib, qolgan elementlari esa yo‘qolib ketgan.