Спорт машғулотининг назарий асослари

Спринтерни махсус югуриш тайёргарлигининг баҳоси
(В.В Петровский)

Кўрсаткичлар
30м югуриб	20м стартдан	60м стартдан	100м стартдан	200м старт Дан
2.5	3.5	6.4	9.9	20.0
2.6	3.6	6.5	10.0	20.4
2.7	3.7	6.6	10.3	21.0
2.8	3.8	6.7	10.5	21.4
2.9	3.9	6.8	10.8	22.4

36 жадвал
Кучли спортчиларнинг аҳамиятли морфофункционал
кўрсаткичлари (Мартиросов Э.Г 1976 )

Амали ёт даражаси	Спорт турларининг гуруҳлари
	Тезкор-кучлилик	Циклик	Мураккаб уйғунлаш ган	Якка кураш	Спорт ўйинлари
1	1	1.3.4	1.3.6.7	1.2.4	1.4.7
2	2.4.7	2.5.7	2.4	3.5.7	2.3.5
3	3	6	5	6	6
4	5.6	-	-	-	-

Шартли белгилар 1 - гавданинг умумий ўлчамлари, 2 - гавда пропорцияси, 3 - гавда тузилиши, 4 - гавданинг таркиби, 5 - гавда вазнинг ўлчамлари, 6 - қадди қомати, 7 - товонларнинг холати.


Ўз-ўзини текшириш учун саволлар.
1. Ёш спортчиларни танлаш муаммолари?
2. Кўп йиллик тайёргарликнинг биринчи босқичида танлов қандай олиб борилади?
3. Кўп йиллик тайёргарликнинг 2-3 босқичида танлов қандай олиб борилади?
4. Спорт машғулотини бошқариш деганда нима тушинилади?

5. 
   Назоратнинг қайси турлари ишлатилади?
   

6. Спорт машғулотини моделлаштириш йўллари?


Фойдаланиш учун тавсия этиладиган
адабиётлар.

1.И.А.Каримов. «Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз» 7-жилд. Т. «Ўзбекистон нашриёти» 1997 й

2.И.А.Каримов. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар, - Т.: «Ўзбекистон», 2000 й.- 80 б.
3.Матвеев Л.П: Основы спортивной тренировки М.Фис, 1977г.
4.Платонов В.П Теория спортивных движений, Киев, 1989г.
5. Платонов В.П. Теория спорта Киев, 1989г.
6.Юнусова Ю.М Спорт фаолиятининг назорат асослари. Тошкент, 1994.
7.Нуршин Ж.М., Саламов Р.С., Керимов Ф.А. Миллий ўзбекча кураш.1993 й.
7 БОБ. СПОРТЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ ТИЗИМИДА МАШҒУЛОТ ВА МУСОБАҚАДАН ТАШҚАРИ ОМИЛЛАР


7.1. Иш қобилиятини кучайтириш ва
қайта тиклаш воситалари

Спорт амалиётида мусобафа ва машғулот юкламаларидан кейин организмни тикланиш жараёнини тезлаштирилишига таъсир кўрсатувчи ҳар хил қўшимча воситалардан кенг қўлланилади. Машғулот ишларини бажариш умумий ва махсус иш қобилиятини кўтариш функционал заҳираларини тўлиқ ишга тушуришни таъминлаш спортчи организмини самарали мослашишга ёрдам-лашади.

Иш қобилиятни ошириш тиклаш ва спорт машғулотида қўлланиладиган воситаларни шартли равишда учта: педагогик, психологик, тиббий-биологик гуруҳга ажратиш мумкин.
Педагогик тиклаш воситалари спортчиларни иш қобилияти ва тикланиш жараёнини мушак фаолияти бажарадиган ишини мақсадига мувофиқ равишда ташкил этилади. Педагогик воситаларни жуда кўп қирраларидир. Бу ерда шуни кўрсатиш керакки, машғулотлар давомида услуб ва воситаларни танлаш, ўзгарувчанлик хусусиятларига қараб ҳар хил юкламаларни микроцикл ичида қўшиб олиб бориш ва бошқалар.
Психологик услублари ва воситалари - (аутаген ва психологияни бошқарувчи машғулот, ишонтирувчи уйқу дам олиш (гипноз), ўз-ўзини ишонтириш ва бошқалар) кейинги йилларда кенг тарқалди.
Психологик таъсир кўрсатиш йўли билан, асаб-психологик кучланишни, психик руҳий эзилганликни сарфланган асаб энергиясини тез тиклаш, машғулот ва мусобақа дастурини аниқ бажариш учун аниқ кўрсатма индивудуал кучланиш имкониятларини чегарасига олиб бориш.
Тиббий - биологик воситалар. Организмнинг юкламага былган резистентлик қобилиятни ошириш мумкин. Умумий ва жойлардаги чарчашни тез тушуриши, энергия ресурсларини самарали тўлдириш, мослашиши, жараёнларининг тезлатиши, иш қобилиятини ошириш, махсус бўлмаган стресс таъсирига чидамли бўлишига ёрдам кўрсатиши мумкин.
Тикланиш муолажалари ҳар хил гуруҳларга таълуқли бўлиб. Ўз навбатида танлаб олинган ва умумий таъсир кўрсатади.
Кенг маънода таъсир кўрсатувчи воситалар ўзининг таъсири билан спортчиларнинг организм тизимини ҳамма асосий функция-ларини қамраб олади. Буларга қуруқ ҳаво ва буғ ҳаммомлари, умумий қўл билан уқалаш ва з.к. киради.
Танлаб таъсир кўрсатувчи воситаларга алоҳида функцилар тизими ёки бўлимлар таъсир кўрсатади.
Умумтонизириюший тадбирларга кенг равишда таъсир кўрсатувчи, спортчи организмига чуқур таъсир кўрсатмайдиган (ультрафиметлинурланиш, айрим электр муолажаларини рацион-лаштириш).
Машғулот учун аҳамиятларидан бири танлаб таъсир кўрса-тувчи воситалари ҳисобланади. Уларни ҳар хил шароитда ҳар хил машғулот юкламаси билан қўшиб олиб бориш микроциклар ичида машғулотдан машғулотга ўтган сари спортчининг иш қобили-ятининг бошқаришига ёрдам беради.
Қайта тиклаш, воситаларни ишлатишнинг оптимал шакли бўлиб, кетма-кет ёки параллел равишда биринчиси ёки мажмуа муолажааси сифатида қабул қилишдир, бундай ёндашиш биринчи восита билан умумий таъсир кўрсатишнинг самарадорлигини оширади ва йўналтирилган таъсир кўрсатади.
Қайта тиклаш мажмуаларининг воситалари. Шуни таъкидлаш керакки, қайта тиклаш ва иш қобилиятини кучайтириш воситалари фақат чарчашни йўқотишга қаратилган бўлиб, организмга таъсир кўрсатмайди.
Иш қобилиятини кучайтириш ва қайта тиклаш воситаларни ишлатишни бошқаришда юкламадан кейин чарчаш кўринишларини тезроқ йўқотишдир.
Микроциклларда машғулотни умумий ҳажмини ошириш, ҳамда айрим машқларнинг шиддатини кўтариш, катта юкламали машғулотлар сонини ошириш билан боғлиқ.
Спортчиларни машғулот юкламаси олдидан дастлабки иш қобилиятини кучайтириш ҳам иш қобилиятини бошқариш воситаси бўлиб ҳисобланади. Машғулотни ҳажм ва шиддатини ошириб бориш функционал заҳираларни кучайишини, бу эса қонда энергия ташиш ва нафас олишларини тезлаштириб, шу жараёнга мослашиши самарадорлигини оширади.
Олдинги ва кейинги машғулотларни йўналишини ҳисобга олган ҳолда қайта тиклаш муолажаларини режалаштириш.
Спортчиларни тайёрлаш жараёнида иш қобилиятини кучайтириш ва тиклаш воситаларини режалаштиришда тайёрлаш жараёни ҳисобга олган ҳолда аниқ вазифа билан боғлаш зарур.
Кўрсатилган воситаларни шартли равишда уч: жорий оралиқ ва босқичли даражада қабул қилиниши мумкин.
Жорий иш қобилиятини кучайтириш ва қайта тиклаш жараёнининг вазифаси, битта машғулотни дастурини тўлиқ бажариш мақсадида тез иш қобилиятини кучайтириш ҳисобланади. Оралиқ даражадаги тадбирлар билан мезо ва микроциклларда айрим мусобақаларда спортчи организмини оптималаштиришга қаратилади.
Босқичлардаги даражада тренеровка макроциклларидан кейин спортчиларни функционал ҳолатини меъёрига тушириш, уларни жисмоний ва психологик томондан қайта тиклаш масаласи қўйилади.