Spirtlarning olinishi va xossalari

Alifatik aminobirikmalar mavzusiga doir masala va mashqlar

Aminlar ammiakning vodorod atomlari uglevodorod radikallari (alkil guruhlari) ga almashingan hosilalaridir.
Aminlar molekulasidagi alkil guruhlarining soniga qarab birlamchi (I), ikkilamchi (II) va uchlamchi (III) aminlarga, aminoguruhning soniga ko‘ra esa mono-, di-, tri- va poliaminlarga bo‘linadi:

Ratsional nomenklaturaga binoan alifatik aminlarning nomlari azot atomi bilan bog‘langan uglevodorod radikallari nomiga amin so‘zini qo‘shish bilan hosil qilinadi:
CH₃–NH₂ CH₃–NH–CH₂–CH₂–CH₃ (C₂H₅)₃N
metilamin metilpropilamin trietilamin
IUPAC nomenklaturasiga binoan aminlarni nomlashda “amino” old qo‘shimchasi uglevodorod nomiga qoshib aytiladi:

Olinish usullari

Azot tutgan birikmalarni qaytarish:
A. Nitrobirikmalar (nitrometan, nitroetan, nitropropan)ni nikel katalizatori ishtirokida, metanolda 40-50⁰Cva 6^.10³-10^.10³ Pa.da qaytarganda 92-98% unum bilan aminlar hosil bo‘ladi:
R–NO₂ + 3H₂ → R–NH₂ + 2H₂O
B. Nitrillarni Ni yoki Co ishtirokida 100-130 ⁰C va 0,1-10 Mpa da katalitik gidrogenlab, yuqori unum bilan birlamchi aminlar olinadi:

2. Spirtlarni aminlash(ammiakni spirtlar bilan alkillash). Spirtlar degidratlash katalizatorlari (Al₂O₃,SiO₂, ThO₂, alyumosilikatlar, metallarning fosfatlari) ishtirokida 300-500⁰C va 1-20 MPa.da ammiak bilan reaksiyaga kirishib, birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi aminlar aralashmasini hosil qiladi:

3. Galogenalkanlarni aminlash (ammiak va aminlarni galogenalkanlar bilan alkillash).
Galogenalkanlarni spirtli eritmada, ammiak bilan bosim ostida qizdirganda aminlar aralashmasi hosil bo‘ladi (A.Gofman, 1849-yil). Ammiak mo‘l olinganda asosan birlamchi amin hosil bo‘ladi:

4. Kaliy ftalimidini galogenalkanlar bilan qizdirganda N-alkilftalimidlar hosil bo‘ladi. Ularni 20% li xlorid kislota bilan gidrolizlab, birlamchi aminlar olinadi. (Gabriel sintezi 1887-yil):

N-alkilftalimidlarni gidrazinoliz qilganda (gidrazingidrat bilan qizdirganda) reaksiyaning unumi yanada oshadi (Ing, 1926-yil):