Spektrofotometriya. Spektrofotometrik usulda qo’llaniladigan spektrofotometrlar va kyuvetalar haqida ma‘lumot. Nur yutish spektri haqida ma‘lumot

1-rasm. Spektrofotometr – Agilent 8354 va uning kyuvetasi.
Nur yutilishini o’lchashni ta‘minlaydigan asbob ikki asosiy vazifani bajarishi kerak:
1) polixromat nurni parchalab, zarur bo’lgan to’lqin uzunlikdagi nurni ajratib berishi kerak.
2) moddaning nur yutishini o’lchash imkonini berishi kerak.
Har qanday spektral asbob quyidagicha bo’limlar bilan ta‘minlangan bo’ladi: nur manbai, bizga kerakli
bo’lgan to’lqin uzunlikdagi nurni ajratib beradigan qurilmasi (monoxromator yoki nurfiltr), kyuvetalar
joylashtiriladigan bo’limi), detektor va indikator joylashgan bo’limi bo’ladi.
Quyida absorbsion asboblarning asosiy qismlari sodda holda joylashtirilgani keltirildi:
Nurning yutilishini o’lchaydigan asbobning asosiy bo’limlari.
1. Nur manbai
2. Monoxromator yoki nurfiltr
3. Kyuvetalar
4. Signalni tok kuchiga aylanturuvchi asbob (detektor)
5. indikator
To’lqin uzunlikning qaysi sohasida ishlashga qarab, manba, monoxromator va detektor tanlanadi.
Bu sxemada nur manbai, monoxromator va detektor asosiy qismlar hisoblanadi.
Shuning uchun ularga batafsilroq to’xtalamiz.
1. Nur manbai.
1 2
3
3
4 5
44
Ma‘lum spektral sohada ishlash uchun asbob tegishli spektral intervalga va etarlicha intensivlikka ega bo’lgan nur manbai bilan jihozlangan bo’lishi kerak.
Ultrabinafsha sohada UB
Deyterili, vodorodli lampalar. Simobli lampalar ham chiziqli spektrlar beradi
Ko’rinuvchan va yaqin infraqizil soha
Odatdagi volframli lampalar.
Fundamental va uzoq infraqizil soha
Issiqlik nur manbalari, Nernst lampasi, Globar (SiC)
2.Monoxromatorlar.
Yorug’lik filtlari shishalar, jelatina, sellofanli moddalar yoki rangli suyuqliklar yorug’lik filtrlari bo’lishi mumkin. Bunday moddalar o’zidan qisqa intervaldagi to’lqin uzunligiga ega bo’lgan nurlarni o’tkazadi. Har bir yorug’lik filtri max o’tkazuvchanlik va maksimumning yarim kengligiga ega bo’lgan ma‘lum egrisi bilan xarakterlanadi.
Maksimal o’tkazuvchanlikning yarim kengligi turli yorug’lik filtrlari uchun turlichadir. Uning qiymati 30-40 nm dan 100 nm gacha o’zgarishi mumkin. 12  100 nm li yorug’lik filtrlari bilan jihozlangan asboblarda moddalrning spektral xarakteristikalarini olib bo’lmaydi. Bunday hollarda yorug’lik filtrlari miqdoriy aniqlashning sezgirligi va aniqligini ma‘lum miqdorda oshirish uchun xizmat qiladi. Bunday yorug’lik filtrlari FEK-M asboblariga o’rnatilgan.
Fotoelektrokolorimetrlarga nisbatan yanada takomillashgan asboblar mavjud. Bunday asboblarda nurni monoxromatlash uchun prizmalar va difraksion panjaralar o’rnatilgan bo’lib spektrofotometrlar deyiladi.
SF-4 da dispergirlovchi prizma 200-1100 nm intervalida SFD-2 da difraksion panjara 220-1100 nm intervalida. Moddalar eritmalarini fotometrlashda yorug’lik filtrlari quyidagicha tanlanadi: bunda moddaning nur yutish maksimumi sohasi, yorug’lik filtrining maksimal o’tkazuvchanlik sohasiga to’g’ri kelishi kerak.
Т, %

100
20
40
60
80
12
max
500 нм
400 нм
А
 нм
0,1
0,2
0,3
1- фотометрланадиган модданинг нур ютиш эгриси
2- Ёруғлик фильтрининг нур ытказувчанлик эгриси
1
2
45