SO’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

13-MAVZU:MTMda ijtimoiy pedagogikaning mazmuni. Ijtimoiy pedagogik faoliyatning bolalarning moslashuv ko‘nikmalarini shakllantirishdagi o‘rni.
Reja

1. 
   Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ijtimoiy pedagogikaning o`rni
   
   2. Ijtimoiy pedagogik faoliyatning bolalarning moslashuv ko`nikmalarni shaklantirish.
   3.Ta`lim-tarbiya rivojlantirish vazifalarini xal etishga kompleks ijtimoiy pedagogik yondashuv
   

4.Tarbiyachilar bolalar va ota-onalarga psixologik ijtimoiy yordam

.Demak, bola shaxsini shakllantirishda tarbiyachi alohida ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, uning har bir bolaning shaxs sifatida shakllanishida javobgarligini taqozo etadi. Shunga ko’ra tarbiyachi bolalarga kundalik hayotda o’yinlarga, mashg’ulotlarga, birgalikda mehnat faoliyatida, ular bilan bo’ladigan muomalada, muloqotda ibrat, namuna bo’lishi, bolani har tomonlama diqqat bilan o’rganishi, uning shaxsiy xusutiyatlari, qobiliyatlarini bilishi, pedagogik nazokotini namoyon qilishi, bolalarning xulq-atvori, ish natijalarini haqqoniy baholash va ularga o’z vaqtida yordam ko’rsata olish hamda oilaviy ahvoli bilan qiziqishi zarur hisoblanadi.

Tarbiyachi va uning shaxsi haqida mutafakkirlarimiz ko’plab fikrlar bildirishgan. Bu o’rinda Navoiyning «Inson zebi ziynati bilim va odobidir. Bularni shogirdlarga singdirolgan ustozlargina chinakkam ustozlardir» - degan hikmatli so’zlarini eslab o’tish kifoyadir.
Bir yoshdan etti yoshgacha bo’lgan bolalarda odatlari yuzaga kelishida, uning hayotiy yo’nalishlari shakllanishida ota-onalar katta ta’sir ko’rsatadilar. Shuning uchun ijtimoiy pedagogning faoliyati birinchi navbatda bolaning oilasi (uning ota-onalari bilan) hamda bolaning o’zi bilan ishlashdan tashkil topadi.
Bolaning bu yoshda spirtli ichimlik ichish istagi ko’p hollarda kattalarga taqlid qilishdan iborat bo’ladi.
Agarda bu davrda bolada yomon odatlar paydo bo’lib, ularning orasida alkogolni iste’mol qilishni ma’qullaydiganlari mavjud bo’lsa, unda 7 yoshiga kelib ular to’la shakllanadi. Bu yomon odatlarni tuzatish, yo’qotish juda qiyin bo’ladi.
Ota-onalar bilan ishlash ikki yo’nalishlarda olib boriladi:
Oila a’zolari o’rtasida munosabatlar madaniyatini shakllantirish. Faqatgina munosib oilaviy munosabatlar mavjudligidagina ma’naviy alkogolga qarshi ko’rsatmalarni shakllantirish mumkin.
Bolaning sog’lom hayot faoliyati muhitini yaratish, bu unda alkogolga va spirtli ichimliklar iste’mol qiluvchi odamlarga nisbatan salbiy munosabatlarni yuzaga keltirishni, bu holatni ma’naviy qoralashni o’z ichiga oladi.
Bola bilan ishlar olib borishda quyidagi maqsadlar ko’zlanadi:
Kichik yoshdagi maktab o’quvchisida o’qishga intilishni shakllantirish (bola spirtli ichimlik iste’mol qilishga odatlanganda odatda maktabda o’qishida jiddiy muammolar yuzaga keladi va o’qishni istamaydi qoladi).
Bola ijtimoiylashuvi uning jismoniy va ruhiy rivojlanishining salbiy xususiyatlari bilan qiyinlashtirilishi mumkin. Bolaning ijtimoiy me’yor va qadriyatlarni o‘zlashtirishi muhitning salbiy ta’siri oqibatida noto‘g‘ri yo‘nalishda ketib qolishi mumkin. Buning natijasida bola me’yoriy ijtimoiy munosabatlardan chetda qolib ketib, maxsus yordamga muhtoj bo‘lib qoladi. Bunday bolalarning ijtimoiylashuv jarayoni avvalo tarbiya orqali amalga oshadi.
Umuman olganda tarbiyachi va mutaxassislarning vazifasi qiyin vaziyatlarda turgan bolaning ijtimoiy moslashuvigaga qaratilgan, ya’ni jamiyatda qabul qilingan qonun va me’yorlarga faol ko‘nikishi yoki salbiy omillarning oqibatlarini yengishdir.
Tarbiya ijtimoiy institut sifatida ijtimoiy hayotda muayyan vazifalarga ega. Tarbiyaning umumiy vazifalari quyidagilar:
-jamiyat a’zolarining bir maqsad sari qaratilgan rivojlanishi va ular tomonidan tarbiya jarayonida amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan bir qator ehtiyojlarning qondirilishi uchun sharoitlar yaratish;
-jamiyatda faoliyat yuritish va uni rivojlantirishga qodir bo‘lgan kadrlarni tayyorlash;
-ijtimoiy hayot barqarorligini madaniyatning avlodlarga meros qoldirish orqali ta’minlash;
-jamiyat a’zolarining ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishi;
-o‘zgaruvchan ijtimoiy holatlarga jamiyat a’zolarini ko‘niktirish;
-jamiyat a’zolarining intilishlari, maqsadlarining birlashishini va ijtimoiy, kasbiy, etnokonfessial guruhlar manfaatlarining uyg‘unlashuvini ta’minlash.
Tarbiya tamoyillari-tarbiyani amalga oshirish qoidalari bo‘lib, ular asosida nazariyalar ishlab chiqiladi va tarbiyaning metod, shakl va vositalari amalga oshiriladi.
Tarbiyaning insonparvarlashuvi yo‘naltirilganligi tamoyili.
Ijtimoiy pedagogikada insonparvarlashuv tamoyili pedagogning tarbiyalanuvchiga o‘z rivojlanishining mas’ul va mustaqil sub’ektiga nisbatan munosabatda bo‘lishni ko‘zda tutadi. Tarbiyaning insonparvarlashuv tamoyilini amalga oshirish bolalar, o‘smirlar, yoshlarning shakllanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Bu tamoyilning amalga oshirilishi oqibatida:
-aynan tarbiya ijtimoiylashuv obekti bo‘lishi inson qay darajada g‘ayri ijtimoiy
me’yoriy qadriyatlarni emas, balki ijobiy me’yor va qadriyatlarni o‘zlashtirishni
aniqlaydi;
-tarbiya inson o‘zini ijtimoiylashuv sub’ekti sifatida his qilishi, uning sub’ektivligini namoyon bo‘lishi va taraqqiy etishi uchun sharoitlar yaratish imkoniyatiga ega bo‘ladi;
-tarbiya inson uchun jamiyatga ko‘nikishi darajasini ishlab chiqishiga sharoitlar yaratadi.
-tarbiya insonni muayyan yosh bosqichlarida xavflar bilan to‘qnash kelishiga yo‘l qo‘ymasligi, ya’ni insonning ijtimoiylashuv qurboniga aylanmasligi ehtimolini kamaytirishi mumkin.
Tarbiyaning insonparvarlashuv tamoyilini amaliyotda amalga oshirish tarbiyalanuvchida refleksiya va o‘z-o‘zini tartibga solishni rivojlantirishga, uning olam bilan munosabatlarining shakllanishiga, jamiyatda demokratik va gumanistik munosabatlarning tashuvchisi bo‘lgan insonning shakllanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Tarbiyaning madaniylashuvi tamoyili
Tarbiyaning madaniylashuvi zaruriyati g‘oyasi ingliz pedagogi Jon Lok (XVIIIasr), fransuz mutafakkiri Klod Gelvetsiy(XVIIIasr) va shvedsar pedagogi Iogann Pestalotssi asarlarida yaqqol namoyon bo‘ladi.
XIX asrda nemis pedagogi Fridrix Disterverg tomonidan ta’rifi berilgan tarbiyaning tabiat bilan uyg‘unligi tamoyilining zamonaviy tarifi tarbiya madaniyatining umuminsoniy qadriyatlariga asoslanishi va u yoki bu milliy madaniyatlarning qadriyatlari va me’yorlariga mos bunyod etilishini ko‘zda tutadi.
Tarbiyaning variativligi tamoyili. Zamonaviy jamiyatlarda ijtimoiy tarbiyaning variativligi shaxs ehtiyojlarining xilma-xilligi bilan aniqlanadi.
Tarbiya variativligi tamoyili insonning mintaqaviy, munitsipial va lokal darajada umuminsoniy qadriyatlarga asoslanib, etnik xususiyatlar, shuningdek mintaqaviy munitsipial va lokal sharoitlarni inobatga olib, tarbiya muassasalarida insoniy, yosh, differensial va individual yondashuvlar asosida manaviy-qadriyat jihatidan tarbiyalashni amalga oshirish uchun sharoitlar yaratish uchun ishlab chiqilgan..
Ijtimoiy tarbiyaning variativligi tamoyilini amalga oshirish uchun quyidagilar zarurdir:
- shaxs manfaatlarini va ehtiyojlari, turli yosh, ijtimoiy-kasbiy, etnik qatlamlarning talablari, xududiy va mintaqaviy tashkilotlarning ehtiyojlarini qondirish uchun turli xildagi tarbiya tashkilotlarini tuzish;
- ijtimoiy tarbiyaning mintaqaviy va munitsipial tizimlarni tashkil qilish;

• 
  mahalliy tarbiya tizimlarini tashkil qilish.
  

Ijtimoiy tarbiyaning variativlik tamoilini amalga oshirish:
- insonning turli xildagi hayotiy va shaxsiy masalalarini yechishga, qobiliyatini shakllantirishga;
- inson tomonidan o‘zining rivojlanish strategiyalari, hayotiy va kasbiy yo‘llarini tanlashga imkoniyatlarini kengaytirish uchun sharoitlar yaratadi.
Ijtimoiy tarbiyaning jamoaviyligi tamoyili. Ijtimoiylashuvning mikroomillarining tavsifi shuni ko‘rsatadiki bolalar, o‘smirlarning ijtimoiylashuvi tengdoshlari va kattalar (oila, qo‘shnilar, mikrojamiyat, tarbiya tashkilotlari) bilan o‘zaro munosabatlarida ro‘y beradi. Ijtimoiy tarbiya nisbatan ijtimoiy nazorat qilinuvchi ijtimoiylashuvning bo‘lagi sifatida bir tomondan jamoalarda ro‘y beradi, boshqa tomondan esa bolalar, o‘smirlarni jamoa hayotiga ob’ektiv zaruriyat sifatida olib kiradi.
Jamoa tarbiyaning eng muhim vositasi ekanligi haqidagi g‘oya juda qadimda
paydo bo‘lgan va XIX asrdan boshlab pedagoglar tomonidan jadallik bilan uning nazariy asoslari ishlab chiqilgan. Jamoaviylik tamoyilining zamonaviy ta’rifiga ko‘ra ijtimoiy tarbiya turli jamoalarda amalga oshirilib, insonga hayot tajribasi, umuman olganda esa jamiyatga ko‘nikish tajribasini qo‘lga kiritish imkonini beradi.
Tarbiyaning shaxs rivojlanishiga markazlashuvi tamoyili
Bu tamoyilga ko‘ra ijtimoiy tarbiyaning strategiya va maqsadi yosh avlod, o‘smirlarni komil inson bo‘lib yetishlariga yordam berishdir. Ijtimoiy tarbiya jarayoni, tarbiya muassasalari faqatgina shaxs rivojlanishining vositasi bo‘lishlari mumkin.
Rivojlanishni inson tomonidan uch turdagi vazifalarni (tabiiy-madaniy, ijtimoiy-madaniy, ijtimoiy-psixologik) hal qilish jarayoni deb qarashimiz mumkin. Shu vazifalara ko‘ra, tarbiya muassasalarida ijtimoiy tarbiyani markazlashtirish lozim bo‘lgan shaxs rivojining jihatlarini aniqlashtirsa bo‘ladi.
Tabiiy-madaniy vazifalarni hal qilish zaruriyati inson rivojining
-jismoniy (tabiiy);
-jinsiy (fiziologik) jihatdan rivojlantirishga yordam beradi.
Ijtimoiy - madaniy vazifalarni yechish zaruriyati esa, insonning:
-intellektual (aqliy);
-ijtimoiy jihatdan rivojlanishiga zamin yaratadi.
Ijtimoiy tarbiya bu jihatlarining imkoniyati va o‘rni turlicha, biroq u bu jihatlarning har birida u ijtimoiylashuv omillariga nisbatan qo‘shimcha o‘ringa ega. Bundan tashqari tarbiya muassasalarining turiga qarab ham imkoniyatlari turlicha bo‘ladi.
Ijtimoiy tarbiyaning birgalikdagi faoliyat tamoyili:
Ijtimoiy tarbiyaning birgalikdagi faoliyat tamoyiliga ko‘ra bolalar, o‘spirinlar, o‘smirlarning ma’naviy-ma’rifiy rivojlanishi tarbiyachi va tarbiyalanuvchi orasidagi qadriyatlar (aqliy, ijtimoiy) almashuvi jarayonida amalga oshiriladi. Bular:
-dunyo madaniyatlari va aniq bir jamiyatda ishlab chiqilgan qadriyatlar;
- ijtimoiy tarbiya sub’ektlariga xos bo‘lgan qadriyatlar;
-tarbiya tashkilotlarining muayyan a’zosiga xos bo‘lgan qadriyatlar.
Tarbiyaning tugallanmasligi tamoyili.
Bu tamoyil ijtimoiylashuvning merosiylik harakteridan kelib chiqadi. Tarbiyaning tugallanmasligi tamoyili inson rivojlanishining har bir bosqichini individual va ijtimoiy qadriyat deb biladi. Bu tamoyilga ko‘ra har bir bola, o‘smirda doimo tugallanmagan va aslida tugallanmaydigan bir narsa bo‘ladi.
Tarbiyaning tugalanmasligi tamoyiliga ko‘ra tarbiyani shunday tashkil qilish kerakki, har bir yosh bosqichida inson “qayta shakllanish” imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim.
"Maktabgacha yoshdagi bolalarni qisqa muddatli yashash guruhlariga ijtimoiy-pedagogik moslashuvi" mavzusida
Tadqiqotning dolzarbligi. Rossiyaning so'nggi o'n yilliklari jamiyatda sodir bo'lgan o'zgarishlarning yuqori dinamikasi bilan ajralib turdi, bu ijtimoiy munosabatlarning demokratik asoslarini jadal rivojlanishi, stereotiplarni faol ravishda buzish bilan tavsiflanadi. bolalarni o'qitish va tarbiyalashda. Ta'limning maqsadlari va vositalarini tushunishda tub o'zgarishlar orasida ko'plab tadqiqotchilar bolalarning turli xil ijtimoiy vaziyatlarga, mikro va makrogruplarga moslashuvini dinamik munosabatlar tizimi sifatida belgilaydilar; shaxsni rivojlantirish va bolaning ijtimoiy muhitga ijobiy kirishiga yo'naltirilgan shaxs va tashqi muhit o'rtasida. Ammo, bizning tadqiqotlarimiz shuni ko'rsatadiki, maktabgacha ta'lim muassasalariga bormaydigan bolalar, maktabga qadam qo'ygan paytgacha, maktabgacha yoshdagi 10 yoshdagi bolalardan atigi 4 nafari maktab munosabatlari tizimida to'liq ishtirok etishga tayyor, ikkitasi ijtimoiy ahvolga tushib qolish arafasida turibdi, bu esa qayg'u, asabiy buzilishlar bilan tahdid qilmoqda, sotsializatsiya jarayonlarining buzilishi. Birinchi sinfda, agar bolalarga ularning ijtimoiy moslashuvida pedagogik yordam ko'rsatish uchun maxsus harakatlar qilinmasa, bu rasm yanada kuchayadi: maktabgacha va boshlang'ich ta'limdagi uzluksizligi ularning noto'g'ri ishlashida uzluksizlikka aylanadi.
4-7 yoshli bolaning ijtimoiy moslashuvida ota-onalar, o'qituvchilar, do'stlar ishtirok etadilar. Ularning bevosita ishtiroki bilan u o'sib-ulg'ayadigan mikrosotsial muhit (oila, ta'lim muassasasi) talablarini aks ettiruvchi ma'lum bir ijtimoiy xatti-harakatlar shakllanadi. Rossiya Federatsiyasi Ta'lim vazirligi qo'shimcha ta'limning yangi shakllarini rivojlantirish uchun uch yillik eksperimental dasturni tashkil etdi va o'tkazdi - bolalar qisqa muddatli qolish guruhlari, bu erda bola ota-onalaridan biri bilan birgalikda moslashish davridan o'tadi va keyin 10-12 soatlik yashash bilan an'anaviy bolalar bog'chasi hayotiga kiradi yoki birinchi sinf. Bolalar uchun qo'shimcha ta'lim tizimida ishlaydigan bunday guruhlar nafaqat boshlang'ich sinf o'quvchilarining ijtimoiy buzilishlarini bartaraf etishda, balki maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy moslashuvi jarayonini to'g'rilashda ham yordam berishga qodir. Shu bilan birga, ushbu guruhlarning bolani sotsializatsiya qilish va maktabgacha va boshlang'ich ta'limning uzluksizligini ta'minlashdagi salohiyati to'liq amalga oshirilmayapti, chunki zamonaviy pedagogika fanida maktabgacha va boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning qisqa muddatli qolish guruhlari sharoitida ijtimoiy moslashuvining mazmuni va tarkibi aniqlanmagan.
Mikrososyal muhitdagi o'zgarishlar, shuningdek, xatti-harakatlarning o'zgarishini belgilaydi, bu esa erta yoshda juda qiyin vazifa bo'lib, ko'pincha "moslashish sindromi" ni rivojlanishiga olib keladi, bu esa ba'zi hollarda sog'liq holatiga salbiy ta'sir qiladi. Falsafiy va pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, moslashish bosqichlari tizimlarning rivojlanishining falsafiy qonuni bilan aniq birlashtirilgan bo'lib, u har bir dinamik rivojlanayotgan tizim paydo bo'lishini (odam yangi vaziyat bilan tanishadi), shakllanish bosqichidan o'tib (vaziyatni baholaydi), etuklikka erishadi (vaziyatga yo'naltirilgan) va o'zgartiradi (qaror qabul qiladi). Organik taraqqiyotni bosqichlar orqali rag'batlantirib, qisqa muddatli qolish guruhlari sharoitida bolalarning ijtimoiy moslashuvini shakllantirish omillari va shartlarini aniqroq aniqlash zarurati seziladi.
Maktabgacha yoshdan boshlang'ich maktab yoshiga o'tish davrida muvaffaqiyatli ijtimoiy moslashuv, boshqa narsalar qatori, bolaning keyingi maktabdagi muvaffaqiyatini belgilaydi: madaniy me'yorlarni o'zlashtirish, ijtimoiy talablarni qabul qilish, birgalikda qidirish va qaror qabul qilish usullarini o'zlashtirish, ichki asosda o'zi haqida refleksiv g'oyalarni shakllantirish qadriyatlar, qiziqishlar va ehtiyojlar. Shu munosabat bilan, bilim va ko'nikmalar o'zlari uchun maqsad emas, balki bolaning aqliy jarayonlari va aqliy shaxsiy xususiyatlarini shakllantirish va rivojlantirish vositasi bo'lgan qisqa muddatli qolish guruhi uchun maxsus tashkil etilgan rivojlanayotgan muhitning moslashuvchan potentsialining o'ziga xos xususiyatlarini maxsus o'rganish zarur.
Har qanday faoliyatni muvaffaqiyatli boshqarish uni tashkil etish tamoyillari tizimi bilan ta'minlanadi, bu faoliyatning barqarorligi va o'zini o'zi boshqarishini ta'minlaydi. Tadqiqotimiz muammosini hal qilishda bolalarning qisqa muddatli yashash guruhlariga ijtimoiy moslashuvi bo'yicha ishlarning tamoyillari va bosqichlari tizimini ishlab chiqish va sinovdan o'tkazish talab etiladi.
Zamonaviy psixologik-pedagogika fanida qisqa muddatli qolish guruhlari sharoitida bolalarning ijtimoiy moslashuvini shakllantirish masalasini hal qilish uchun ma'lum nazariy zaruriyatlar shakllantirildi.
Bolalar bog'chasi - bu bola hayotidagi yangi bosqich, jamoaviy muloqotning birinchi tajribasi. Yangi muhit, begona odamlar, ma'lum qoidalar - bularning barchasi bolada muayyan reaktsiyalar, his-tuyg'ularni keltirib chiqaradi va natijada har bir kishi uchun moslashish davri har xil yo'llar bilan sodir bo'ladi: kimdir bolalar bog'chasiga katta zavq bilan boradi va hech qanday qiyinchiliklarga duch kelmaydi, lekin kimdir uchun bu ajoyib sinov va ko'plab tajribalar va ko'z yoshlarini keltirib chiqaradi. Moslashuvdagi qiyinchiliklar ko'plab mahalliy va xorijiy tadqiqotchilar tomonidan o'rganilgan (N. M Aksarina, R. V. Tonkova-Yampolskaya, V. Manova-Tomova, E. Shmidt-Kolmer). Adaptatsiya - bu tanani yangi hayot sharoitlariga, o'zgargan muhitga moslashish jarayoni. Va bolalar bog'chasi - bu bolani juda ko'p yangi va noma'lum narsalar kutayotgan joy. Moslashish juda ko'p sonli individual namoyon va shaxs reaktsiyalarini qamrab oladi, ularning tabiati maktabgacha tarbiya muassasasida paydo bo'layotgan va yangilangan sharoitlardan boshlab bolaning shaxsiy, jismoniy va ruhiy xususiyatlariga, "ota - onam", "ota-ona - bola" oilaviy munosabatlariga bog'liqdir. Yosh bolalarda maktabgacha ta'lim muassasalari sharoitlariga moslashish, uning sur'ati boshqacha. Bolaning bolalar bog'chasi sharoitiga va muhitiga osonlikcha kirib kelishining kaliti ota-onalar va tarbiyachilar o'rtasida yaqin aloqada bo'lish, o'zaro hamkorlik qilish istagi, bir-birining tavsiyalarini qabul qilish va bir-birlari bilan muloqot qilish qobiliyatidir.
Tarbiyachi - bu har bir bola hayotidagi yangi shaxs. Tarbiyachining vazifasi - go'dakka o'zi uchun yangi dunyoga ko'nikishiga yordam berish, bolalar bog'chasi hayotiga osonlikcha kirib borish. Erta yoshda bolalar bog'chasi sharoitlariga moslashish bir necha bosqichlardan o'tadi: birinchi bosqichda bolaning xususiyatlari va ehtiyojlari to'g'risida kerakli ma'lumotlar to'planadi. Dastlabki bosqichda ota-onalar tanlangan maktabgacha ta'lim muassasasi, uning tuzilishi, shuningdek guruh rahbari, o'qituvchilari va o'quvchilari bilan tanishadilar. Oilaning tarkibi, bolaning individual xususiyatlari va qiziqishlari to'g'risidagi ma'lumotlarni to'plash amalga oshiriladi, birlamchi diagnostika, birinchi navbatda, uning guruhda bo'lgan vaqtida bolaning xatti-harakatlarini kuzatish amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda erta yoshga moslashish xususiyatlarining yakuniy diagnostikasi va birlamchi tashxis natijalari bilan qiyosiy tahlil o'tkaziladi
Yosh bolalarni moslashish shartlari ota-onalar va o'qituvchilar tomonidan kelishilgan bo'lishi kerak. Agar o'qituvchi bolalarning moslashuvi uchun qanday sharoitlar yaxshiroq bo'lishi to'g'risida zarur pedagogik bilimga ega bo'lsa, unda bu holda ota-onalar uy rejimi va bolalar bog'chasi rejimining sharoitlarini iloji boricha o'xshash qilishlarini albatta tinglashlari kerak [1]. Muloqot jarayonida yosh bolalarni maktabgacha ta'lim muassasalari sharoitlariga moslashtirishda qiyinchiliklar paydo bo'lishi mumkin, bu bolalarda alohida qiziqish uyg'otmaydi. Bunday holda, bolalar bilan faol suhbatlashish, ularni tengdoshlari bilan tanishtirish, ya'ni bolalarni intensiv muloqotga tayyorlash kerak bo'lgan ota-onalar tomonidan juda ko'p ish talab etiladi. Yosh bolalarning moslashuvi uch bosqichga ega: o'tkir bosqich beqaror ruhiy holat bilan tavsiflanadi. Chaqaloqlar tez-tez ozishadi, har xil kasalliklarga chalinadi, uyqusizlik va nutq rivojlanishining pasayishi bilan azoblanadi. subakut faza - rivojlanish tezligini inhibe qilish bilan tavsiflanadi (xususan, aqliy). kompensatsiya bosqichi - rivojlanish darajasi o'sib boradi va yil oxiriga kelib rivojlanish tezligining kechikishi kuzatiladi [3]. Yosh bolalarning maktabgacha ta'lim muassasalari sharoitlariga moslashishi uch darajaga ega. Ushbu yoshdagi oson moslashish salbiy emotsional holatdagi qisqa muddatli qolish bilan tavsiflanadi. Ushbu bosqichda bolalar uyqusizlikdan aziyat chekishadi, ularning ishtahasi yo'qoladi, tengdoshlari bilan o'ynashdan bosh tortishadi. O'rtacha moslashish hissiy holatni sekinroq normallashtirishda ifodalanadi. Moslashuvning ushbu bosqichida ko'pincha uzoq davom etmaydigan va hech qanday oqibatlarga olib kelmaydigan kasalliklar ro'y beradi. Ruhiy holat beqaror, har qanday yangilik salbiy reaktsiyalarni keltirib chiqaradi. Kuchli moslashish - hissiy holat asta-sekin barqarorlashadi (bir necha oy), bolada uning salomatligi va rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan tajovuzkor xatti-harakatlar xarakterlidir. Ushbu darajadagi moslashish oilada rejimning yo'qligi, o'yinchoq bilan o'ynay olmaslik, yangi odamlar bilan aloqa qila olmaslik va boshqalar bilan bog'liq bo'lib, bu muhim rolni bolalarning ijtimoiy moslashuvi o'ynaydi, chunki maktabgacha ta'lim muassasasi tengdoshlari va boshqa odamlar bilan muloqot qilish tajribasini to'playdigan birinchi ijtimoiy muassasa hisoblanadi. Ijtimoiy moslashish ko'pincha qiyin kechadi, chunki qo'rquv bu yoshda doimiy hamroh bo'ladi. Bolalar ularga tanish bo'lmagan kattalardan qo'rqishadi, nima uchun ular boshqa odamlarga bo'ysunish kerakligini tushunmaydilar, ular boshqalar bilan bo'lishishdan ko'ra yolg'iz o'ynashni yoqtirishadi. Qoida tariqasida, boshqa bolalar kamdan-kam hollarda bunday bolaga murojaat qilishadi, chunki ular uning suhbatga tayyor emasligini ko'rishadi. Agar bola boshqa chaqaloqlar bilan aloqa qilsa, bu uning uchun moslashish davri tugaganligini ko'rsatadi.
vaziyatning o'zgarishi natijasida paydo bo'lgan xavotir (odatdagi uy atmosferasidan, onasi doimo u erda bo'lganida, bola o'zini begona odamlar bilan o'ralgan, umuman noma'lum makonda topadi) va rejim (bolaga guruh hayotining me'yorlari va qoidalarini qabul qilish va ularga rioya qilish qiyin); - bolaning bog'chaga borishi haqidagi dastlabki salbiy taassurot - bu asosiy sabablardan biri hisoblanadi, chunki bu ko'pincha bolaning maktabgacha ta'lim muassasasida qolishi uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega; - bolaning bog'chaga psixologik jihatdan tayyor emasligi - bu muammo bolalar bog'chasiga kirishda asosiy muammolardan biri bo'lib, individual rivojlanish xususiyatlari bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Bu muammo bola va ona o'rtasida hissiy aloqa etishmovchiligi mavjud bo'lganda paydo bo'ladi; - o'z-o'ziga xizmat qilishning asosiy ko'nikmalarining etishmasligi bolaning bog'chada topilishini sezilarli darajada qiyinlashtiradi; - taassurotlarning haddan tashqari ko'pligi - maktabgacha ta'lim muassasasida bola ko'plab salbiy va ijobiy tajribalarni boshdan kechiradi, buning natijasida u haddan tashqari ishlamoqda va natijada asabiy va injiq bo'lib qolishi mumkin [7]. O'qituvchi bola hayotida muhim o'rin tutadi, chunki aynan u bola uchun yangi dunyoga rahbarlik qiladi. Va bolani bolalar bog'chasiga moslashishi muvaffaqiyatli bo'lishi uchun o'qituvchi bir nechta qoidalarni eslab qolishi kerak. O'qituvchi bola bilan uchrashganda, uning ota-onasi, quyidagilarni bilishi kerak: - ovqatlanish, uxlash va hk. Jarayonida bola uyda qanday odatlarni shakllantirgan; - uyda bolaning ismi nima? - bola nimani yaxshi ko'radi; - qanday xulq-atvor xususiyatlari ota-onalarga ma'qul keladi va ularni tashvishga soladi O'qituvchi, albatta, ota-onalarni maktabgacha ta'lim muassasasi bilan tanishtirishi, guruhni ko'rsatishi, ularni bolalar bog'chasidagi kun tartibi bilan tanishtirishi va bolaning uy rejimi bolalar bog'chasidagi rejimdan qanchalik farq qilishiga e'tibor berishi kerak. Ota-onalarga amaliy pedagogik tavsiyalar bering, ularga psixologik, uslubiy yordam va bolani maktabgacha ta'lim muassasasi sharoitlariga moslashtirishda yordam bering. Bola guruhga kelganda har doim o'zgacha do'stona va do'stona munosabatda bo'lish kerak. Bolalarning maktabgacha ta'lim muassasalarida bo'lishining butun davrida o'qituvchilar tarkibining barqarorligini ta'minlash kerak O'qituvchi esda tutishi kerakki, moslashish davrida bola uchun asosiy narsa uni o'rab turgan kattalar va tengdoshlari bilan muloqot qilishdan maksimal zavq olish [5]. Shuni esda tutish kerakki, bolalar bog'chasida bolani muvaffaqiyatli moslashishi o'qituvchiga ham, ota-onaga ham bog'liqdir. Bugungi kunda yosh bolalarni bolalar bog'chasi sharoitlariga moslashtirish muammosi eng dolzarbdir, chunki bolaning yashash sharoitlari butunlay o'zgarib ketganligi sababli, kichkina bolaning tanasi yangi harorat, namlik, mikroiqlim va guruhdagi doimo mavjud bo'lgan bakteriyalarga moslashishi kerak. Bolaning birlamchi diagnostikasi, shuningdek tibbiy-psixologik-pedagogik tadbirlar majmuasi bola uchun bolalar bog'chasi sharoitlariga muvaffaqiyatli moslashishga yordam beradi. Adabiyot: Bolani bolalar bog'chasi sharoitiga moslashishi: jarayonlarni boshqarish, diagnostika, tavsiyalar / N.V.Sokolovskaya. - Volgograd: O'qituvchi, 2008. - 188 p. Aisina, R. Yosh bolalarning ijtimoiylashuvi va moslashuvi / R. Aisina, V. Dedkova, E. Xachaturova E // Bolalar bog'chasidagi bola. - 2003. - № 6 - 46-51 betlar. Belkina, V.N. Kichik yoshdagi bolalarni maktabgacha ta'lim muassasalari sharoitlariga moslashtirish / V.N.Belkina, L.V.Belkina. - Voronej: O'qituvchi, 2006. - 236 p. Bolalar bog'chasida diagnostika. Nichiporyuk tomonidan tahrirlangan E.A.Posevina G. D. - Donda joylashgan Rostov, Feniks, 2004. - 275 p. Zavodchikova, O. G. Bolani bolalar bog'chasida moslashishi: maktabgacha yoshdagi bolalarning o'zaro ta'siri. o'qimishli. muassasalar va oilalar: o'qituvchilar uchun qo'llanma / O. G. Zavodchikova. - M.: Ta'lim, 2007. - 79 p. Pechora, K. L. Maktabgacha tarbiya muassasalarida erta yoshdagi bolalar / K. L. Pechora. - M.: Ta'lim, 2006. - 214 p. Pyzhyanova, L. Adaptatsiya davrida bolaga qanday yordam berish kerak // Maktabgacha ta'lim. - 2003. - № 2. - B.14-16. Asosiy atamalar (avtomatik ravishda hosil qilinadi): bolalar bog'chasi, erta yosh, bola, tarbiyachi, bolaga moslashish, bolaga moslashish, bolaning hayoti, asosiy tashxis, moslashish davri, hissiy holat.
Maktabgacha ta'lim muassasasiga (DOW) qabul qilish - bu bola hayotida katta o'zgarishlar davri. U u uchun tanish va odatiy oilaviy muhitdan avvalgi sharoitlardan sezilarli farq qiladigan maxsus mikro muhitga o'tmoqda.
Maktabgacha ta'lim muassasasining xususiyatlari quyidagilar:
birinchidan, ko'p sonli bolalarning birgalikda qo'shma yashashlari, bu o'zaro faoliyat infektsiyani va ularning kuchliroq charchoqlanishini oshiradi;
ikkinchidan, bolalar uchun g'ayrioddiy bo'lib chiqishi va ularda salbiy hissiy va xulq-atvor reaktsiyalarini keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan bolalar bog'chasi tarbiyalanuvchilariga yondashuvlarda ma'lum pedagogik standartlar.
Yangi sharoitlarga ko'nikish ko'pincha adaptatsiya sindromi rivojlanishiga olib keladi, bu esa ba'zi hollarda bolaning sog'lig'iga salbiy ta'sir qiladi.
Maktabgacha tarbiya muassasasiga kirish uchun oqilona va erta tayyorgarlik qiyin moslashishni rivojlantirish xavfini minimallashtiradi.
U quyidagi tadbirlarni o'z ichiga oladi:
1. Bolaning optimal sog'lig'ini ta'minlash.
Buning uchun ma'lum bir yosh uchun zarur bo'lgan barcha mutaxassislar tomonidan maktabgacha ta'lim muassasasida ro'yxatdan o'tishdan oldin, uning jismoniy va asabiy-aqliy rivojlanish darajasini, shuningdek laboratoriya tekshiruvlarini (qon testlari, siydik, qurt tuxumlari uchun najas) ro'yxatdan o'tishdan oldin chaqaloqni chuqur tekshiruvdan o'tkazish kerak. Agar sog'liq va rivojlanish holatida biron bir og'ish aniqlansa, sog'lomlashtirish va tuzatish choralarini ko'rish kerak.
2. Bolaga yuqumli kasalliklar yuqtirishining oldini olishga imkon beradigan, yoshiga mos ravishda dastlabki emlash.
Shunga qaramay, emlashdan keyin immunitet hosil bo'lishi organizmning adaptiv tizimlarida ham stressni keltirib chiqarishi yodda tutilishi kerak. Natijada, bolani so'nggi emlashdan keyin ikki-uch haftadan ilgari maktabgacha ta'lim muassasasiga yuborish mumkin.
3. Uy rejimi va ovqatlanishning bolalar bog'chasiga maksimal yaqinlashishi.
Bu sizga bolada oldindan tanish, uy sharoitida yangi stereotiplarni yaratishga imkon beradi. Ushbu tadbirlar maktabgacha ta'lim muassasasiga qabul qilishda moslashish yukini kamaytirishga yordam beradi. Bolaning rejimini uning tashrifi boshlanishidan kamida ikki hafta oldin va undan ham yaxshiroq - avvalroq o'zgartirish kerak.
4. Ota-onalar bilan tushuntirish ishlari.
Ularga bola hayotidagi yaqinlashib kelayotgan o'zgarishlarning ahamiyatini tushuntirish, ularni tarbiyalash muassasasida qo'llaniladigan pedagogik yondashuvlar bilan tanishtirish, agar mavjud bo'lsa, noto'g'ri oilaviy tarbiyani tuzatish bo'yicha tavsiyalar berish kerak. Shuningdek, ota-onalarga ikki yoshgacha bo'lgan bolani maktabgacha ta'lim muassasasida ro'yxatdan o'tkazishning istalmaganligini tushuntirish kerak, ba'zi hollarda esa uch yoshgacha, chunki bu yoshda u yaqinlari bilan doimiy aloqada bo'lishga juda katta ehtiyoj sezadi.
Olti oydan bir yarim yoshgacha bo'lgan yosh bola va uning atrofidagi hayotdagi tub o'zgarishlar uchun juda istalmagan.
Bolaning maktabgacha ta'lim muassasasi sharoitida, ayniqsa, yoshligida odatlanishi muammosiz bajarilishi kerak:
birinchi hafta davomida uni tushlikda 3-4 soat oldin yoki uyda uxlagandan keyin guruhda qoldiring;
salbiy hissiy reaktsiyalar bo'lsa, bolani bolalar muassasasiga borishdan ikki-uch kunga tanaffus qiling.
Ota-onalar u bilan uyda bolalar bog'chasida o'ynashlari mumkin, bolani ko'pincha oddiy narsalarni qila oladigan yoshi kattaroq bolalar orasida bo'lishiga ishonch hosil qiling: kiyinish, hojatxonaga borish, qoshiq bilan ovqatlanish, narsalarni tozalash.
Guruh xodimlari bolaning uy sharoitlari bilan tanishishlari va birinchi kunlarda unga tanish bo'lgan stereotiplar va yondashuvlarga rioya qilishlari maqsadga muvofiqdir. Qulayroq moslashishga guruhlarning bosqichma-bosqich to'ldirilishi yordam beradi, bu sizga yangi sharoitlarga ko'nikish davrida har bir bolaga etarlicha e'tibor berishga imkon beradi.