So’z boshi

Emulgatorlar 
Yarimvalentli sovunlar 
Yuqori molekulali spirtlar va ularning hosilalari 
Yuqori  molekulali  siklik  spirtlar  va  ularning  xosilalari.  Tarkibida  siklik 
spirt  saqlagan  tabiiy  maxsulot  bu  lanolin.  Unga  yog‘  va  uglevodorodlar qo‘shish 
bilan ko‘p miqdordagi suv va spirtli suyuqliklarni o‘ziga absorbsiya qilib oluvchi 
(emulgirlovchi)  bir  qator  emulgatorlar  sintez  qilindi.  Faqat  bu  birikmalarning 
tabiiy  lanolindan  (yopishqoqligi  xidi  va  b.)  farqi,  ular  allergik  ta’sirlar  keltirib 
chiqargani uchun ulardan faqat lanolinni qayta ishlashda foydalanila boshlandi. 
Gidrolan – gidrirlangan lanolin bo‘lib, yumshoq sharoitda (200
0
S haroratda, 
150 atmosfera bosim ostida) gidrirlash orqali olinadi. Natijada rangsizlantirilgan va 
xidsizlantirilgan,  yuqori  emulgirlash  xossasini  saqlab  qolgan  lanolin  maxsuloti 
olinadi.  
Tolali mum spirtlari – lanolinni konsentrlangan ishqor eritmalari (suvli yoki 
spirtli)  bilan  sovunlash  orqali  olinadi.  Bu  usul  bilan  spirt  aralashmasida  ko‘proq 
miqdorda  xolesterinni  saqlab  qolish  mumkin  bo‘ladi.  Uning  tarkibi:  30% 
xolesterinlar  (xolesteringa  nisbatan),25%  triterpenlar,  15%  atsiklik  diollar  va  25-
30%  boshqa  xar  xil  turdagi  moddalar.  Xorijiy  davlatlarda  tolali  mum  spirtlaridan 
tarkibida ko‘p miqdorda suv saqlagan emulsion asoslarni sintez qilishda ishlatiladi. 
Masalan  murakkab  suvli  surtma  –  Unguentum  aquosum  compositum  Buyuk 
Britaniya farmakopeyasida keltirilgan bo‘lib (1963), uni tayyorlash uchun oldin 3 g 
tolali  mum  spirti,  12  g  parafin,  5  g  vazelin  va  30  g  vazelin  moyidan  iborat 
qotishma – Unguentum alcoholum lanae surtma asosi tayyorlanib, 50 ml suv bilan 
aralashtiriladi.  XFITI  (1968)  parafin  va  serezinni  o‘rniga  tolali  mum  spirtidan 
foydalanishni  tavsiya  qildi.  CHunki  u  ko‘pgina  dori  moddalari  bilan  yaxshi 
kelishadi,  saqlanish  davomida  turg‘un,  ularga  xech  qanda  antioksidantlarni 
qo‘shishni xojati yo‘q        
Xolesterin  –  tolali  mum  spirtining  asosiy  komponenti  bo‘lib,  yuqori 

---

74 
 
emulgirlash xossasiga ega bo‘lib, turi orqali yaxshi so‘riladi. Uni cho‘chqa yog‘iga 
10%  miqdorida  qo‘shish  bilan  uning  gidrofillovchi  xossasini  218%  gacha, 
vazellinni esa 235% gacha oshiradi.  
Atsetillangan  lanolin  –  lanilinni  sirka  angidridi  bilan  qayta  ishlash  orqali 
olinadi.  Uning  kogezion  xossasi  (yopishqoqligi)  juda  kichik,  yog‘ning  noxush 
xididan xoli, vazelin moyida  yaxshi eriydi (10% gacha). 1 dan 5% gacha bo‘lgan 
miqdorda  past  haroratda  ham  o‘zining  surtmasimon  konsistensiyasini  saqlab 
qolgan xolda turg‘un emulsion xossani nomoyon etadi.    
Polioksietillangan lanolin – oksietilen efirining oksiguruhiga lanolinni