So‘z boshi

Metodik qo‘llanmaning tuzilishi
4-sinf «O‘zbek tili» o‘quv dasturi kompetensiyaviy yondashuvga tyo‘naltirilagn bo‘lib, 18 ta nutqiy mavzu berilgan. Har bir mavzu 2-3 soatga mo‘ljallangan. Ular: «Respublikamiz», «Maktabimiz», «Sinf xonasi», «Kuz keldi», «Polizda», «Oilamiz», «Kun tartibi», «Sanoq», «Oziq-ovqatlar», «Kiyim-kechaklar», «Qish keldi», «Yangi yil bayrami», «Uy hayvonlari va parrandalar», «Yovvoyi hayvonlar va qushlar», «Hayvonot bog‘ida», «Ob-havo», «Sport o‘yinlari», «Bahor keldi», «8-mart bayrami», «Assalom, Navro‘z!», «Bahorgi ishlar», «Ona shahrim», «Yo‘l harakati», «Yoz keldi» kabi mavzulardan iborat. Har bir mavzu bo‘yicha so‘z va so‘z birikmalari muayyan grammatik shaklda berilgan bo‘lib, ular asosida o‘quvchilarda bu grammatik shaklni nutqda qo‘llash bo‘yicha ilk ko‘nikmalar hosil qilish ko‘zda tutilgan. 4-sinf o‘quv dasturida o‘quv materiallari mavzuiy (tematik) asosda tashkil etilib, har bir leksik mavzu bo‘yicha o‘quvchilarda tinglangan nutqni tushunish, gapirish, o‘qish va yozish ko‘nikma­larini bir yo‘la bir-biriga bog‘liq holda shakllantirish ko‘zda tutilgan. Har bir mavzuga fanga oid kompetensiyalarning elementlari singdirilgan. Shunga ko‘ra dasturda so‘z va so‘z birikmalari, nutq namunalari va muomala odobiga oid hamda o‘quvchilarda fonetik ko‘nikmalarni hosil qilishga mo‘ljallangan materillar belgilangan. Ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan maktablarning 4-sinflarida o‘zbek tili fanidan o‘quvchilarda quyidagi bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil qilish ko‘zda tutilgan:

–42-sinfda o‘zlashtirilgan leksik mavzular bo‘yicha so‘z boyligini oshirish;

– nutqiy faoliyatning to‘rtala turi (tinglab tushunish, gapi­rish, o‘qish va yozish) bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish;

– yangi mavzular bo‘yicha so‘z va so‘z birikmalari, gap qurilmalarini o‘zlashtirish;

– sinfda o‘rganiladigan mavzular yuzasidan o‘z fikrini bog‘lanishli matn tarzida og‘zaki va yozma ifoda etish bo‘yicha dastlabki ko‘nikmalar hosil qilish;

– o‘quv dasturida belgilangan grammatik shakllarni o‘zlashtirish;

– o‘zbekcha salomlashish, hayrlashish, murojaat etish, iltimos qilish, ruxsat so‘rash kabi muomala odobiga oid eng zaruriy so‘z va iboralarni o‘zlashtirish;

– darslikda berilgan she’r va qo‘shiqlarni yoddan ayta bilish, dastur doirasidagi hikoya va ertaklarni tushunish, ularning mazmunini aytib bera olish, ular yuzasidan savollarga javob bera olish kabilar. Qo‘llanmada asosan o‘quvchilarning lug‘at bilan ishlashi, o‘zbek tilini amaliy egallash ko‘nikmalarini hosil qilish ko‘zda tutilganligi sababli o‘zbek tili darslarida o‘quv dasturida belgilangan nutqiy mavzular bo‘yicha lug‘at, nutq namunalari, tinglab tushunish va so‘zlash, o‘qish va yozish amallari ustida ishlanadi. Mazkur metodik qo‘llanma ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan maktablarning 4-sinf «O‘zbek tili» darsligi asosida o‘qituvchilarga qo‘shimcha manba sifatida ishlab chiqildi.

Metodik qo‘llanma ..... betdan iborat bo‘lib, so‘z boshi, O‘zbek tili fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari, o‘zbek tilini o‘qitishda ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalardan foydalanish, o‘zbek tilini o‘qitish uslubiyoti, metodik qo‘llanmaning tuzilishi. namunaviy dars ishlanmalari, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va mundarijadan iborat. Metodik qo‘llanmada tavsiya etilgan animatsiyalar orqali o‘quvchilarga havola qilinayotgan turli mavzudagi tasvirlar matnda o‘qitiladigan so‘z va gaplarni hayot bilan bog‘lash, gap ichida qo‘llash mumkin bo‘lmagan so‘zlarni rasm orqali nutqiga kiritish imkonini beradi. O‘zbek tilini o‘rganayotgan o‘quvchilar uchun talaffuzi qiyin bo‘lgan tovushlarni, so‘zlar va iboralarni to‘g‘ri talaffuz qilishga o‘rgatish, tinglab, tushunish, gapirish, yozish ko‘nikmalarini shakllantirishda audio-video, multimedia vositalarining ahamiyati katta. M: she’r va ashula, kichik jumlalarni tinglab jo‘r bo‘lib bir necha bor takrorlash, tinglab tushunganlarini yozish o‘quvchilarning o‘zbek tilidagi so‘z va so‘z birikmalarini to‘g‘ri talaffuz qilishiga, to‘g‘ri yozishga, she’rlarni ifodali o‘qishiga zamin hozirlaydi. Ko‘rilgan diafilm, tinglangan hikoya va ertaklar, kuzatilgan rasmlar o‘quvchilarda so‘zlovchi nutqini diqqat bilan tinglash va fikrning nima haqida ekanligini tushunish ko‘nikmasini o‘stirishga yordam beradi. Shuningdek, qo‘llanmada foydalanilgan «Interaktiv mashq», mavzular doirasida video va audio, test, lug‘at kabi animatsiyalarning taqdim etilishi, jumboqli rebuslar, mini test va boshqotirmalarning berilishi o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqining shakllanishiga, ularni o‘zbek tilida o‘z fikrini mustaqil tushuntira olishiga tayyorlaydi. Topshiriqlar «oddiydan murakkabga» tamoyili asosida beriladi. «Rasmga qarab gap tuzing», «Boshqotirmani yeching» kabi topshiriqlar o‘quvchilar faolligini oshiradi, yangi va avval o‘tilgan mavzularni mustahkamlashga ko‘maklashadi. Ba’zi vazifalarning bajarilish tezligi va sifatini kompyuter (to‘plangan ballarni ko‘rsatish yoki «Barakalla!», «O‘ylab ko‘ring» kabi yozuv, tegishli musiqa yordamida rag‘batlantirish, ogohlantirish orqali baholasa, ba’zilarini o‘qituvchi nazorat qiladi. Boshlang‘ich sinflarda elektron darsliklarni qo‘llash pedagogik va psixologik nuqtayi nazardan juda samarali sanaladi. Masalan:

– o‘quvchilarning darsga, til o‘rganishga qiziqishlari ortadi;

– o‘quv materialini o‘zlashtirish jarayoni tezlashadi va sifat jihatidan yaxshilanadi;

– barcha o‘quvchilarning faoliyatlarini baholash imkoniyati yaratiladi;

– o‘qituvchining o‘quvchilar bilan yakka tartibda ishlashiga sharoit yaratiladi.

Darslarni kompyuter vositasida tashkil etish o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini oshirish bilan birga o‘qituvchilarning mahoratini ham oshirib borishga xizmat qiladi.

Darsda slayd va multimedia vositalaridan foydalanishda quyidagi tamoyil va qoidalarga amal qilish talab etiladi:

– slaydni tayyorlashdan ko‘zlangan maqsadni aniq belgilash;

– slaydlar mavzuning mazmun-mohiyatiga mos kelishi kerak;

– slaydda mavzuning nomi, rejasi ko‘rsatilishi kerak;

– ma’lumotlarni yozishda imloviy savodxonlikka amal qilish;

– yozuv shriftini tanlashda har xillikka yo‘l qo‘ymaslik, qo­ray­tirib, kursivda beriladigan o‘rinlarni farqlash;

– o‘quvchilarni qiziqtiradigan yangi ma’lumotlarni berish;

– qoida, ta’fif va izohlarni lo‘nda, aniq va mazmunli bo‘lishini ta’minlash;

– sahifalarga fon tanlashda o‘ta yorqin ranglardan foydalanmas­lik, ranglarni o‘quvchi yoshiga mos bo‘lishiga erishish;

– rasm, animatsiyalar tanlashda o‘quvchining yoshi, psixologiyasini hisobga olish.

Bugungi kunda kompyuterda taqdimot slaydlarini yaratish va namoyish etish eng samarali va qulay zamonaviy vositaga aylandi. Boshlang‘ich sinflarda o‘zbek tili ta’limida slaydlardan foydalanish o‘quvchilarni fanga bo‘lgan qiziqishini o‘stiradi, darsni qiziqarli, samarali, zamon talablariga mos bo‘lishini ta’minlaydi.

Ushbu metodik qo‘llanma bilan ishlash jarayonida amaliyotchi o‘qituvchilar darsga ijodiy yondashgan holda darslik materiallari bilan chegaralanib qolmasdan, qo‘shimcha manbalardan, turli janrdagi adabiyotlardan(ertak, hikoya, dostonlar), lug‘atlardan, xrestomatiyalarda berilgan qiziqarli ma’lumotlardan foydalanishlari o‘quvchilarni o‘zbek tilini o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini kuchaytiradi.