BIOS (Basis Input/Output System) — asosiy kiritish-chiqarish tizimi bo‘lib, motherboard(materinskaya plata)da alohida chip sifatida ishlaydi. Bu chipning vazifasi kompyuter va operatsion tizimni bir-biriga bog‘lashdan iborat. Har safar kompyuter yoqilganda dastlab BIOS ishlaydi, kompyuter uskunalari parametrlarini tekshiradi va operatsion tizim yuklanuvchi fayliga(dasturiga) o‘z ishini beradi (NTLDR, bootmgr).
Kompyuter yongandagi har xil yozuvlar va tovushning chiqishi, ROM (Read Only Memory) xotirada yozilgan BIOS ning ishi.
BIOS quyidagi vazifalarni bajaradi:
— kompyuterni faollashtirish, barcha elementlarini boshlang‘ich holatga keltirish;
— kompyuter qurilmalarini dastlabki tekshiruvini amalga oshiradi (POST-test);
— kompyuter qurilma qismini dastlabki sozlash ishlarini amalga oshiradi;
— tizim resurslarini taqsimlaydi;
— PSI qurilmalarini ro‘yxatdan o‘tkazish va sozlash;
— operatsion tizimni dastlabki yuklanishini amalga oshiradi(bootmgr); — qurilmalarni bir-biri bilan moslashuvini tekshiradi;
— elektr ta’minotini boshqarish, kompyuterni o‘chirish, uxlash holatiga o‘tkazish.
BIOSni to‘g‘ri sozlash, kompyuter ishlashiga ta’sir ko‘rsatadi, shuning uchun dastlab shu dasturchani yaxshi o‘rganib olish lozim. Har xil turdagi motherboar’lar har xil BIOS turlarini ishlatishadi, shuning uchun bitta yagona qo‘llanma qilishning iloji yo‘q, lekin asosi baribir bir xil.
Protsessorlarning turi rivojlangan sari, BIOS sozlashlari ham qiyinlashib bormoqda. Bu esa, qo‘shimcha qiyinchiliklar tug‘dirmoqda.
BIOS dasturini asosan quyidagi firmalar ishlab chiqishadi:
— American Megatrends(AMI);
— Award Software;
— Phoenix Technologies.
BIOS turiga qarab, uning ko‘rinishi ham o‘zgarib boradi, uning turidan tashqari bir necha versiyalari ham mavjud, bu versiyalar ham yangilanib borishi lozim.
“BIOS” BIOS-bu termin kiritish-chiqarish sistemalaridan ba’zaviy asosidir. BIOS 2 ta programma va apparat simlari o‘rtasidagi bog‘lovchi hisoblanadi. Kiritiah-chiqarish sistemalarda ba’zaviy asiosi bu kombinatsiyalash BIOSlar va qiymatlar uchun yuklanadiga drayverlardir.
BIOSning bir qismi ona platadagi mikrosxemaga joylashadi va u firm ware deb nomlanadi. (Aynan mana shu mikrosxemalar foydalanuvchi BIOSni kompyuterdan apparat qismiga kiritadi. Quydagi keltirilgan rasmda PC ning bo‘limlar bog‘lamasi keltirilgan.
Ko‘plab yillar davomida bu dastur hamkor etaloni hisoblanib ko‘plab firmalar maxsulati bilan tenglamalardi. Toza xotira uyi qoramshiq metodi bo‘yicha IBM BIOS ni PH firmasi birinchi bo‘lib ishlab chiqargan.
Ular ikki xil variantda o‘rnatilgan. Ular ikki kompyuterga ikki xil qurilmalr o‘rnatish mumkin. (Protsesor, qattiq disk, peonitor va hk).
Lekin ularning ikkalasiga ham, bir xil sistemani ishlatish mumkin. (ARG) yordamida Arleuski on Proor. Interfeys operasion istema qoshimcha darslar o‘rtasidagi bog‘lanish qabul qilinadi. Operatsion sistema o‘z o‘rnida BIOS orqali apparat ta’minotiga murojat qiladi. Bu bog‘lanish drayver qurilmalar ko‘rinishida amalga oshadi. Aynan bir qurilmalar uchun drayverlar turli operatsion mavjud.
BIOS CMOS farqi: BIOSdan xat CMOS apparat vositalarini boshqarish bo‘limi (ichida joylashgan).
Xotira sistema platalarga BIOS nomli dastur ta’minoti yozilgan. BIOS yoki ROM BIOS nomli mikrosxema mavjud. Bu mikrosxemaga sistemani yuklovchi va qurilma drayverlari mavjud bo‘ladi. Bu mikrosxemada yana past protsedurasi va sistema konfiguratsiyasi mavjud bo‘ladi. Bu parametrlar batariyadan zaryadlovchi CMOS xotirani ba’zi hollarda NV RAM deb ataladi.
Shunday qilib BIOS bir yoki bir nechta mikrosxemalarga dastur yuklovchilarini saqlaydi. Bu dasturlar kompyuter yuklangandan to uchguncha bagariladi. Bular ko‘p hollarda BIOS PS hamkorlik kompyuterlarga ham asosiy funksiyani bajaradi. BIOS, qat’iy aytganda, OT ning emas, balki ShK ning kompanenti hisoblanadi, negaki ShK da ishlatiladigan OT almashganda o‘zgarmaydi (DEQQda joylashganligi uchun).
BIOS ushbu vazifalarni balaradi:
Mashinani initsiallashtirish, yani mashina tok manbasiga ulaganda, uning barcha elementlarini boshlang‘ich holatga keltirish:
Testlash, yani mashinada butlikni hamda apparatura va dasturli resurslarning ishga layoqatliligini tekshirish (protsecsor, xotira, drayverlar vaboshqalar);
Operatsion tizimni initsiallashtirish, yani tizimli diskdan Otning yuklovchisini o‘qish;
xizmat qo‘rsatish jaroyonlarini va tashqi qurilmalar bilan amallarni bajaruvchi quyi darajali dasturli va apparatli uzatishlarni qayta ishlash;
ShK ning standart kiritish-chiqarish qurilmalarini boshqarish. ShK ning tashqi qurilmalarini boshqarish drayverlar deb ataluvchi maxsus dasturlar yordamida amalga oshiriladi.
1.Post.
Programmani ustanovka qilish parametrlari.
Yuklatuvchi.
BIOS.
ROM (Read Only memory)-tip tyamyati doimiy o‘zida saqlaydigan xotira hisoblanadi. Bu yozilga ma’lumotlar Kompyuter uchgandan so‘ng ham uning xotirasiga turadi. Analogda bo‘lgan xotira BIOS si ham boshqa vidioadapterlarda ishlatiladi. E’tibor berinki ROM va tezkor xotira bir-biriga qarshi emas tushunchalar. Haqiqatdan ham tezkor xotira operasion sistemalarning bir qismini o‘zida saqlaydi. Boshqacha qilib aytganda operativ xotira bir qismini ROM ga uzatadi(saqlash uchun juda muhim) Operatsion sistemani yuklash ruxsat etish ta’minotiga ruxsat etadigan dasturiy ta’minoti saqlash uchun juda zarur. Odatda birinchi adres bilan ROM sistemasi paydo bo‘lgan FOOOOh joylashgan 64 yoki 128 Mbayt dan birinchi oxirgi Mbaytgacha. Shuning uchun ko‘pchilik sistemalarda ROM dasturini qisqartirish uchun tezkor xotira DINamik mikrosxemalarda uni tashkil etuvchilari nus’halanadi. ROMning xar xil tipi yaratilgan ROM, PROM, YePROM, ROM da mustaqil ravishda undagi ma’lumotlar to o‘chirilguncha saqlanib qoladi.
