Sotsiologiyasi

II.  6.  S otsiologiyan i  o ‘rgan ish d agi  ikki  tendensiya
M aks  V ebem ing  “tushunarli”  sotsiologiyasi  sotsiologik  ta- 
fakkurga  um um an  yangi  g ‘oya  va  qarashlam i  olib  keldi.  U m u­
man olganda, sotsiologiya tarixidan buyon shakllanib,  rivojlanib 
kelayotgan barcha sotsiologik oqim va  m aktablarning  qarashlari 
um um lashtirilsa  va  ularni  o ‘z  xususiyatlariga  k o ‘ra  ikki  toifaga 
bo‘lib  o ‘rganilsa,  shu  boMimning  boshida  ko‘rsatib  o ‘tganimiz -  
obyektivizm   sotsiologiyasi  (tabiiy-ilm iy  asosga  tayanadigan)  va 
madaniy-tahliliy analiz sotsiologiyasi kelib chiqadi. Ularning asosiy 
farqi  shundaki,  obyektivizm  sotsiologiyasining  ijtim oiy hodisal- 
ari  boMmish  tizim lar  va  ijtimoiy  institutlar jam iyat  a ’zolarining 
fikr  va  qarashlariga  bog‘liq  boMmagan  obyektiv  “buyum ” 
va  “narsa”  sifatida  (E.  D yurkgeym   asos  solgan)  o ‘rganilsa, 
m adaniy-tahliliy  analiz sotsiologiyasida esa aynan shu hodisalar 
jam iyat a ’zolarining  fikr va  qarashlariga  bog‘liq  holda  “yashay- 
dilar”,  deb  talqin  qilinadi.  Q izig‘i  shundaki,  bu  ikki  tendensiya 
tarafdorlari  ham  bitta  hodisani  (masalan,  odatiy  ijtimoiy  hayot 
va faoliyat yurituvchi  insonning  ijtim oiy jarayonlarini)  o ‘rganib 
tahlil  qiladilar.
B oshqacha  aytganda,  obyektiv  sotsiologiya  tarafdorlari  ijti­
m oiy  olamni  qanday  b o ‘Isa  -   shundayligicha,  q at’iy  qonun  va 
qoidalar  asosida  o ‘rganib  tahlil  qiladi.  M adaniy-tahliliy  sotsio­
logiya tarafdorlari esa  ijtimoiy olamni  “parda ostidan” k o ‘rishga 
va  bu  olamning  asl  xususiyatini  tushunishga  intiladilar.  Birinchi 
tendensiya  tarafdorlari  ijtimoiy  olam ning  “obyektiv” ligiga  ish- 
onadilar,  ikkinchi  tendensiya  tarafdorlari  esa  ishonishdan  avval, 
shu  “obyektiv”likning  o ‘zini  tadqiq  etib,  tekshirib  chiqadilar. 
“ O b y ek tiv ” likning  asl  m o h iy atin i,  ta b iatin i  an iq lab ,  uning 
tabiiy  fanlarda keltirilgan obyektivlik bilan hech qanday  aloqasi 
y o ‘qligini  tushunib  yetganidan  so ‘nggina,  m adaniy-tahliliy  ja- 
rayon sotsiologi  ijtim oiy olam ni  tahlil  qilishga o ‘tadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Demak,  sotsiologiyada  m avjud  b o ‘lgan  k o ‘pgina  m aktab  va 
oqim larga  qaram asdan,  bu  fanni  ikki  xil  k o ‘rinishda  o ‘rgansa 
b o ‘ladi:  birinchisi,  pozitivistik  naturalizm   b o ‘lgan  obyektivistik 
sotsiologik yondashuv;  ikkinchisi, V eber asos  solgan “tushunar­
li” yoki m adaniy-tahliliy yondashuvdir.