Sotsiologiya

2. Oila sotsiologiyasi. Oilaning vazifalari, tarixiy rivojlanishi, turlari.

Oila sotsiologiyasi – umumiy sotsiologiyaning asosiy yo’nalishlaridan bo’lib, u oilani nikoh asosida tashkil topgan, jamiyat taraqqiyotida muhim ijtimoiy vazifalarni bajaruvchi sotsial institut sifatida o’rganadi. Oila sotsiologiyasining alohida vazifalari mavjud bo’lib, ular quyidagilardir:

• 
  jamiyat taraqqiyoti davomida oilaning paydo bo’lishi va rivojlanishi hamda mavjudlik qonuniyatlarini o’rganish;
  
• 
  oilaning mohiyati va faoliyati o’zgarib borishini aniqlash;
  
• 
  nikoh va oila turlari evolyutsiyasini o’rganish;
  
• 
  oila tashkil topishi va taraqqiyotida avlodlarning o’zaro ta’sirini aniqlash; - oila tarbiyasi;
  
• 
  oilaning rekreativ faoliyatini va oila huquqining ijtimoiy mohiyatini ochib berish;
  
• 
  mehnat taqsimotida oila o’rnini o’rganish.
  

24. 
    Oila sotsiologiyasi oilaning jamiyat bilan o’zaro bog’liqligiga ham e’tiborini qaratadi. Chunki jamiyat tashkil topishida, uning davomiyligini ta’minlashda oila asosiy ijtimoiy, demografik manba hisoblanadi.
    
25. 
    Oila asosini erkak bilan ayol o’rtasidagi nikoh birligi va nasl tashkil etadi.
    
26. 
    Oila taraqqiyoti to’g’risida qator nazariyalar mavjud. Quyida biz AQShlik etnograf L.Morganning oila taraqqiyoti bosqichlari to’g’risidagi fikrini keltiramiz:
    

• 
  Promiskuitet - yovvoyilikning quyi bosqichiga xos bo’lib, bunda ayrim oilalar bo’lmagan, oilaviy hayot ijtimoiy hayotga teng bo’lgan.
  
• 
  Qon-qarindoshlikka asoslangan oilada nikoh qabila va urug’ a’zolari orasida bo’ladi. Bunday oila endogam birlikni tashkil qiladi (guruhiy nikoh).
  
• 
  Punalual oila va ona avlodi bo’yicha yaqin qarindoshlar bilan nikoh man qilinadi.
  
• 
  Monogam oila bir erkak va bir ayol orasida bo’lib, u otalikni tan olish va oila mulkiga egalik qilishga asoslanadi. Monogam oila eski urug’chilik tuzumining emirilib, yangi kishilik hamjamiyatlarining vujudga kelishi bilan bog’liq.
  

27. 
    Oilaning vazifasi uning strukturasi bilan uzviy bog’langan.
    
28. 
    Oila funktsiyasi sotsiolog M.S.Matskovskiy tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, ularga quyidagilarni keltirish mumkin:
    
29. 
    reproduktiv (nasl qoldirish) funktsiya; tarbiyaviy funktsiya; xo’jalik-maishiy funktsiya; iqtisodiy funktsiya;
    
30. 
    birlamchi ijtimoiy nazorat funktsiya; ma’naviy munosabat va aloqalar funktsiyasi; ijtimoiy maqomiy funktsiya; xordiq chiqarish funktsiyasi;
    
31. 
    emotsional funktsiya.
    
32. 
    O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi oilaning jamiyat taraqqiyotidagi, ma’naviy barkamol va jismonan sog’lom avlodni tarbiyalashdagi katta ahamiyatini hisobga olib, oilaga daxldor boy hamda chuqur mazmunli milliy an’analarni asrash maqsadida 1998 yil 2 fevralda "Oila" respublika ilmiy-amaliy markazini tuzish to’g’risida qaror qabul qildi.
    
33. 
    Markaz O’zbekiston Respublikasi Xotin-qizlar qo’mitasi huzurida Toshkent Davlat universiteti va Toshkent Davlat pedagogika universitetining oila muammolarini o’rganish bo’yicha laboratoriyalari negizida tuzilgan.
    
34. 
    "Oila" markazining faoliyati quyidagi asosiy yo’nalishlar bilan belgilangan:
    

• 
  boy milliy an’analarni, milliy qadriyatlar asoslarini, ajdodlarimizning oila va jamiyat, oila va mahalla bilan bog’liq merosini o’rganish hamda tarqatish;
  
• 
  umuminsoniy qadriyatlarning milliy oilaviy tarbiyadagi rolini oshirish va ularning oilada uyg’unlashuvini ta’minlash;
  
• 
  oilaning pedagogik, psixologik, ijtimoiy-psixologik, etnopedagogik, etnopsixologik muammolarini o’rganish, shuningdek ularni rivojlantirish bo’yicha takliflar va tavsiyalarni tayyorlash;
  
• 
  oilaning ijtimoiy-iqtisodiy holatini, uning demografik xususiyatlarini ilmiy jihatdan tadqiq etish;
  
• 
  oila, ayollar va bolalarning ijtimoiy-iqtisodiy maqomini aks ettiruvchi statistika axborotini to’plash va umumlashtirish;
  
• 
  oilani rejalashtirishni, uning sog’lig’i tibbiy-biologik asoslarini ilmiy-amaliy jihatdan tadqiq etish, uslubiy tavsiyalarni ishlab chiqish va ularni amaliyotga joriy etish;
  
• 
  yoshlarni oila hayotiga tayyorlashni yaxshilash uchun nikoh ahdi saroylari va salomatlik markazlari huzurida maxsus o’quv-tarbiya kurslari tashkil etish;
  
• 
  oilaning huquqiy bilimlarini tubdan oshirish va uni muhofaza qilish bo’yicha ilmiy-amaliy faoliyat olib borish;
  
• 
  bolaning oiladagi qonuniy huquqlari va manfaatlarini muhofaza qilish, otaonalarning bolalar sog’lig’ini mustahkamlash va ularni maktabga tayyorlash mas’uliyatini oshirishdagi faoliyatini takomillashtirish bo’yicha ilmiy-uslubiy tavsiyalar ishlab chiqish;
  
• 
  ma’naviyat, madaniyat va maorifni yanada rivojlantirish orqali oilada uyg’un kamol topgan avlodni tarbiyalashning samarali, maqbul usullarini ishlab chiqish;
  
• 
  oila va jamiyat muammolari hamda ularni hal etish bo’yicha o’quv-uslubiy qo’llanmalar, ilmiy-ommabop risolalar yaratish;
  
• 
  oila va jamiyat muammolari bo’yicha xalqaro aloqalarni o’rnatish.
  

35. 
    
    
36. 
    
    
37.