Soтsiologiya fanidan ma‘ruza matnlari

 
6. 
Ta‘lim va tarbiyaning uzviy bog‗liqligi, bu jarayonning har tomonlama kamol 
topgan insonni shakllantirishga yo‗naltirilganligi.
 
7. 
Iqtidorli yoshlarni aniqlash, ularga ta‘limning eng yuqori darajasida, izchil 
ravishda fundamental va maxsus bilim olishlari uchun shart-sharoitlar yaratish.
 
Uzluksiz ta‘lim tizimining faoliyat olib borishi davlat ta‘lim standartlari, turli 
darajalardagi ta‘lim dasturlarining izchilligi asosida ta‘minlanadi va quyidagi ta‘lim 
turlarini o‗z ichiga oladi: 
6.
maktabgacha ta‘lim; 
7.
umumiy o‗rta ta‘lim;
 
8.
o‗rta maxsus, kasb-hunar ta‘limi;
 
9.
oliy ta‘lim;
 
10.
oliy o‗quv yurtidan keyingi ta‘lim;
 
11.
kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash; 
 
12.
maktabdan tashqari ta‘lim.
 
Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan 
iborat:
 
13.
shaxs; 
14.
davlat va jamiyat; 
15.
uzluksiz ta‘lim; 
16.
fan; 
17.
ishlab chiqarish. 
Ta‘lim-tarbiya sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar «Kadrlar tayyorlash 
milliy dasturi»ga mavofiq quyidagi bosqichlarni o‗z ichiga oladi: 
1. Birinchi bosqich – o‗tish davri bo‗lib, u 1997–2001 yillarni, 4 yilni o‗z ichiga 
oladi. 
2. Ikkinchi bosqich – 2001–2005 yillarni o‗z ichiga oladi. 
3. Uchinchi bosqich – 2005 va keyingi yillarni o‗z ichiga olishi belgilangan. 
Birgina birinchi bosqichni amalga oshirish jarayonida davlatimiz xalq ta‘limi 
tizimiga qushimcha 65 mlr.so‗mdan ortiq mablag‗ sarfladi. 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 1993 yil 5 fevraldagi «O‗zbekiston 
o‗quvchi yoshlarini rag‗batlantirish choralari to‗g‗risida»gi Farmoniga asosan 
aspirantlar va talaba – magistrantlar uchun O‗zbekiston Prezidentining Davlat 
stipendiyalari ta‘sis etildi va shu munosabat bilan O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Maxkamasining 1993 yil 25 martdagi «O‗zbekiston o‗quvchi yoshlarini taqdirlash va 
moddiy rag‗batlantirish to‗g‗risida»gi Qarori bilan O‗zbekiston Respublikasi Fan va 
texnika Davlat Komitetiga, 2002 yildan O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Maxkamasi huzuridagi Fan va texnologiyalar Markaziga Prezident stipendiyalari 

---

43 
uchun tanlovlarni o‗tkazish va ularni tayinlashvazifasi yuklatilgan. Bu tanlov asosan 
quyidagi beshta ustuvor yo‗nalish bo‗yicha aspirantlar tanlovini amalga oshirdi:

Respublika mustaqilligi va bozor iqtisodiyotiga mos ijtimoiy – 
iqtisodiy siyosatni shakllantirish; 

Agrosanoat majmui; 

Energetika, resurslar, sanoat; 

Sog‗liqni saqlash va ekologiya;

Axborot texnologiyalari va boshqaruv. 
Talaba – magistrantlar o‗rtasida esa quyidagi 11ta ta‘lim yo‗nalishi bo‗yicha 
aniqlaydi:

Qishloq xo‗jaligi va irrigasiya; 

Texnika va informatika; 

Tibbiyot, dorishunoslik va jismoniy tarbiya; 

Ijtimoiy – gumanitar; 

Fizika – matematika va kimyo – biologiya; 

Iqtisodiyot; 

Pedagogika – psixologiya; 

Madaniyat va san‘at; 

Chet tillar; 

Huquq va halqaro munosabatlar; 

Jurnalistika.. 
«O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining Davlat stipendiyalari uchun 1993-
2003 yillarda o‗tkazilgan tanlov natijalarida 55 aspirant va 20 talaba-magistrantlar 
Prezident Davlat stipendiyalariga sazovor bo‗ldilar. 2004 yil 16 mart kuni 
O‗zbekiston Respublikasining Davlat stipendiantlari seminar – ko‗rgazmasi tashkil 
etildi va o‗tkazildi»
32
2005 yil 7 mayda Toshkentda Konfusiy instituti ochildi
. 
O‗zb.Resp. Prezidentining 2007 yil 5-sentyabr qaroriga muvofiq Singapur 
menejmentni rivojlantirish instituti tashkil etildi. 
2003 – yil 1-iyuldan ―Iste‘dod‖ jamg‗armasi o‗z faoliyatini boshladi. 
Ta‘lim soxasiga sarflanayotgan xarajatlar ulushi Ya.I.M. – tarkibida 12% ni 
tashkil etmoqda. Dunyoning ko‗plab mamlakatlarida bu ko‗rsatkich 3-5% dan 
oshmaydi. 
Bugungi kunda birgina o‗rta-maxsus va kasb-xunar ta‘limida turli soxa va 
yo‗nalishlar bo‗yicha 840 mingga yaqin zamonaviy bilim va kasbni egallagan yuqori 
malakali kadrlar tayyorlanganligi bu soxada ijobiy ma‘nodagi ―portlash effekti‖ ro‗y 
bera boshlaganidan dalolatdir.
33
Bugungi kunda Oliy va o‗rta-maxsus o‗quv yurtlari hamda umumta‘lim 
maktablari huzurida 1187 ta axborot –resurs markazlari mavjud bo‗lib, ularda 
o‗zbek, qoraqalpoq, rus va boshqa tillardagi 15 mln. Nusxadan ortiq darslik, o‗quv.-
usl., badiiy, texnikaviy va ma‘lumotnoma yo‗sinidagi kitobi bo‗lgan 15276 ta 
32
Тошпўлатов М. Илм фанимиз келажаги ёшлар қўлида. «Мулоқот». 2004. 4-сон. 6-8бетлар.
33
Каримов И.А. Узбекистон ўқитувчи ва мураббийларига табрик сўзи. Халқ сўзи. 2007. 29-сент. № 194.

---

44 
kutubxonani birlashtirgan. Ularning 13 mln.ga yaqin kitobxonlari bor. Bu borada 
2006 yil 20 iyundagi O‗zbekiston Prezidentining ―Respublika aholisini axborot-
kutubxona bilan ta‘minlashni tashkil etish to‗g‗risidagi‖ qarori diqqatga sazovordir. 
2002 – yilda mamlakatimizda Internet tizimidan 136 ming kishi foydalangan 
bo‗lsa, 2007 yilga kelib bu ko‗rsatkich 2 mln.ga yetdi. ―UZ‖ domen zonasidagi veb-
saxifalar soni o‗n karra ko‗payib, 4,5 mingdan ortiqni tashkil qildi.
34
2004-2009 yillarga mo‗ljallangan ―Maktab ta‘limini rivojlantirish Davlat 
umummilliy Dasturining‖ xayotga tadbiq etilishi ta‘lim sifati va mazmun – 
mohiyatini tubdan yaxshilash imkonini berdi. ―Ushbu dasturga muvofiq, yurtimizda 
mavjud bo‗lgan o‗n mingga yaqin umumta‘lim maktabining modiy-texnik bazasini 
mustaxkamlash, 
ta‘lim 
jarayonining 
mazmsunini 
tubdan 
takomillashtirish, 
o‗qituvchilarning mexnatini modiy va ma‘naviy rag‗batlantirish bo‗yicha katta ishlar 
qilinmoqda‖.
35