Soтsiologiya fanidan ma‘ruza matnlari

Maktab, turli ijitmoiy guruhlar
(masalan, 
tengdoshlar, sport uyushmalari va boshqalar) 
bilan muloqat davomida madaniy 
ideallik qaror topa borib, shaxs shakllanishining muhim manbaiga aylanadi. 
Hozirgi davr sotsiologiyasida «inson» deganda Yerda yashayotgan mavjudot 
turlaridan biri tushuniladi. Inson alohida olingan tur (Homo sapiyns) vakilini 
ifodolovchi umumiy tushunchadir. Inson, umuman inson zotining yig‗iq obrazi 
sifatida bioijtimoiy mavjudot bo‗lib, u bir vaqtning o‗zida ham tabiatga, ham ijtimoiy 
hayotga mansubdir. Gegel ta‘biri bilan aytganda, «insonning o‗zida bevosita 
mavjudligi qandaydir tabiiydir, bu uning o‗z tushunchasiga binoan tashqidir; faqat 
o‗ziga tegishli tana va ruhini takomillashtirish vositasida, mohiyatan o‗zi o‗zi 
anglashi sababli ham u o‗zini erkin tutadi, u o‗ziga o‗zi egalik qilishga kirishadi va 
ham o‗ziga, ham boshqalarga nisbatan bo‗lgan munosabatlarda o‗ziga o‗zi egalik 
qiladi. Bu o‗ziga o‗zi egalik qilishga kirishish, shuningdek, bu holatni voqelik deb 
bilish shuni ko‗rsatadiki, inson o‗z tushunchasiga binoan (imkoniyat, qobiliyat, 
moyillik), endi o‗zini o‗ziniki deb bilishi, o‗zini xudi predmetdek hisoblashi – oddiy 
o‗zini o‗zi anglashdan farq qilib, u haqiqatda narsa (buyuk) shaklida namoyon bo‗la 
olish qobiliyatiga erishadi »
48
. 
Individ inson zotining alohida olingan nusxasi, uning vakillaridan biridir. Shaxs 
esa u yoki bu inson sifatida namoyon bo‗lib. U ma‘lum va betakror individuallikka 
ega bo‗ladi. Individning jamiyatga kirish jarayonlari uning ijtimoiylashuvini 
ta‘minlaydi. Ijtimoiy munosabatlarga kirishish natijasida uning jamiyatgadagi 
qadriyatlar va me‘yorlarni o‗zlashtirib borishi uchun zamin yaratadi. Bu jihatdan u 
ijtimoiy ta‘sir ob‘ektidir. Shuningdek, individ ijtimoiylashuv oqibatida jamiyatdagi 
turli munosabatlarda faollashadi va bunda u ijtimoiy munosabatlar sub‘ekti sifatida 
harakatlanuvchi shaxsga aylanadi. 
Mustaqil O‗zbekistonning buyuk kelajagini barpo qiladigan, unga munosib 
shaxs bo‗la oladigan kishini tarbiya qilib yetishtirish hozirgi davrning asosiy vazifasi 
ekanligi shaxs sotsiologiyasida o‗rganiladi.