Sotsiologik tadqiqotni tashkil qilish va o’tkazish

v) Birlamchi ma’lumotlar olishda hujjatlarni o’rganish.
Hujjatlarni o’rganish ham sotsiologik ma’lumotlar yig’ishda o’ziga xos o’ringa ega.
Hujjatlar ma’lumotlarni to’plash usuliga ko’ra /qo’lyozma, bosma, kinoplyonka, magnit lenta/, avtorlik tipiga ko’ra /shaxsiy va ijtimoiy/, ularni yig’ish usuliga ko’ra /jamiyatda amal qiluvchi, tashkilot, kollektiv, korxona faoliyati jarayoniga tashkiliy qism bo’lib kiruvchi hujjatlar/, yig’ilayotgan empirik materialga yaqinlik darajasiga ko’ra /mavjud holatni bevosita aks ettiruvchi birlamchi va mavjud hujjatlarga asoslanib ko’rilgan ikkilamchi hujjatlar/ klassifikatsiyalanadi.
Hujjatlarni o’rganish metodlarini ikki katta guruhga ajratish mumkin: an’anaviy va formallashtirilgan. O’z navbatida, an’anaviy metodlar ham ikki guruhga bo’linadi: umumiy /tushunish, intuitsiya, anglab yetish/ va maxsus /manbalarga asoslanish, psixologik, yuridik metodlar/. Formallashtirilgan metodlarga kontent-analizni kiritish mumkin. Kontent-analiz /tarkibiy analiz/ metodi hujjatda ma’lum bir asosiy tushunchalarning qanchalik ko’p ishlatilishiga asoslanib xulosa chiqarishdan tashkil topadi. Misol tariqasida ikkinchi jahon urushi yillarida amerika sotsiologi Lassuelning Leyts bilan birga olib borgan kontent-analizini olish mumkin. Ular fashistik oriyentatsiyaga asoslangan deb taxmin qilingan. Amerika gazetalaridan birini tadqiq qildilar. SHu gazetaning 1943 yil 3 dan 31 dekabrgacha bo’lgan davrdagi sonlarini kontent-analiz metodi bilan o’rgandilar va ularda Amerikaga qarshi va Germaniyani yoqlovchi fikrlar qo’llanish hollarini hisoblab, sanab chiqdilar. Natijada, tadqiqotchilar olgan xulosalar ijobiy ekanligi aniqlanib, bu gazetada AQSH Oliy Sudi tomonidan ta’qiqlangan.