Sotsial psixologiya

1) psixik asos - etnik harakter, temperament milliy an’analar va odatlardan iborat barkaror qism ;

2) hissiyot sohasi etnik yoki milliy his-kechinmalarini o`z ichiga olgan dinamik qism.

Lekin tadqiqotlar nima uchundir, milliy psixologiya masalalari bilan shug’ullanishganda, milliy q i r r a l a r yoki sifatlarni aniqlash bilan shug’ullanadilar-da, u yoki bu millatlargina xos bo`lgan kirralarni topishga o’rinadilar, lekin fan-texnika rivojlangan, millatlar uygunligi, millatlarning doimiy o’zaro xamkorligi va muloqoti sharoitida, aralash nikoxlar keng tarkalgan sharoitda faqat u yoki bu milatga xos bo`lgan kirralar haqida gapirish juda qiyin. Masalan, O’zbeklar o’rtasida o’tkazilgan kichik tadqiqot natijasida shu narsa ma’lum bo’ldiki, mexmondo’stlik, kamtarlik, samimiylik kabi ijobiy sifatlar O’zbek halqigina xos emish. To’g’ri, bu sifatlar albatta O’zbeklarda bor. Lekin, aynan shu sifatlar boshqa millatlar vaqillarida yo’q deyishga xakkimiz yo’q. Xuddi har bir shaxs ongida turlicha steriotiplar - ya’ni urnashib qolgan obrazlar bo`lganidek, har bir oila, yaqin oshna - ogaynilar va o’ziga o’xshash shaxslar bilan muloqot jarayonida u yoki bu millat vaqilida ham o`z millatiga xos bo`lgan sifatlar haqida steriotiplar paydo bo`lib, ular ongida urnashib boradi. Bunday steriotiplar o`z millatiga va boshqa halqlarga nisbatan bo`lib, boshqalar haqidagi tasavvurlar ancha sodda, yuzaki, mazmunan tor bo`ladi. Shunday tasavvurlar asosida boshqa millatlarga nisbatan yektirish (simpatiya) yoki yektirmaslik (antipatiya) va befarklik munosabatlari shakllanadi. O`z millati haqidagi tasavvur va steriotiplar esa milliy"etnotsentrizm"hissini shakllantiradiki, shu his tufayli shu milliy guruh vaqillarida boshqa millatlarga nisbatan irratsional munosabatlar paydo bo`lishi, bu esa millliy antogonizm va milliy adovatlarini keltirib chiqarish mumkin. Bu borada, ijtimoiy psixologlar va mafko’rachilar oldida turgan muammolardan biri millat vaqillarida milliy guro’rning kay darajada bo`lishini aniqlash muammosi turadi. Chunki ko’pincha milliy gurur tufayli ayrim shaxslarda boshqa millatlarni mensimaslik, ulardagi gurur yoki milliy hislarni tan olmaslik hollari kuzatilmoqda. Umuman, bizning fikrimizcha, milliy adovatlar asosida yyotgan etnotsentrizm va milliy guro’rning salbiy ko’rinishlari boshqa millatlarning tarixini, ularning an’analarini, tili va xoka’zolarini bilmaslikdan kelib chiqadi. Milliy psixologiya bo`yicha o’tkazilishi lozim bo`lgan tadqiqotlarning maqsadlaridan biri ham boshqa millatlar psixologiyasini bilib, uni boshqa millatlarga yetkazish tufayli, har bir millat vaqiliga hurmat-izzat hissini kuchaytirishdir. Chunki, o’zini hurmat qilmagan odam boshqani qilmaydi, buning uchun esa psixologiyasini ham, o’zgalar psixologiyasini ham bilishi kerak. Shundagina shaxslararo ziddiyatlarga barxam berilishi mumkin. Bu narsa millatlar psixologiyasiga ham xosdir. Ya’ni fan jamiyatga shunday etnografik va etnopsixologik ma’lumotlar majmuini yaratib berishi lozimki, undagi ma’lumotlar asosida katta guruh hisoblangan millatlar psixologiyasini ham boshqarish mumkin bo’lsin.