Sotsial psixologiya (MA’ruzalar to’plami) mavzu-1: ijtimoiy psixologiyaning shakllanishi

Olomon tasnifi Har qanday boshqa ijtimoiy hodisalar singari, olomonni turli sabablarga ko'ra tasniflash mumkin. Agar biz tasniflashning asosi sifatida bunday nazorat belgisini olsak, olomonning quyidagi turlarini ajratib ko'rsatishimiz mumkin. O'z-o'zidan paydo bo'lgan olomon. U ma'lum bir shaxs tomonidan hech qanday tashkil etish printsipisiz shakllanadi va namoyon bo'ladi. Olomon yetib keldi. U ma'lum bir olomon ichida uning etakchisi bo'lgan ma'lum bir shaxsning ta'siri ostida, ta'siridan, ta'siri ostida shakllanadi va namoyon bo'ladi. Uyushgan olomon. G. Lebon bu xilma-xillikni tan oladi, chunki ko'pchilik tashkiliy yo'lga qadam qo'ygan shaxslar to'plamini va uyushgan olomonni hisobga oladi. Aytishimiz mumkinki, u ba'zan uyushgan va uyushmagan olomon o'rtasida farq qilmaydi. Ushbu yondashuvga rozi bo'lish qiyin bo'lsa-da. Agar ba'zi odamlar birlashmasi uyushgan bo'lsa, demak u boshqaruv va bo'ysunish tuzilmalariga ega. Bu endi olomon emas, balki shakllanishdir. Hatto askarlarning bo'linishi, bu erda qo'mondon mavjud bo'lsa ham, endi olomon bo'lmaydi. Agar biz odamlarning xulq-atvorining xarakterini olomonni tasniflash uchun asos sifatida olsak, uning bir nechta turlarini va pastki turlarini ajratib ko'rsatishimiz mumkin. Vaqti-vaqti bilan olomon. U kutilmagan voqea (yo'l-transport hodisasi, yong'in, jang va boshqalar) uchun qiziqish asosida shakllanadi. Oddiy olomon. U ilgari e'lon qilingan har qanday ommaviy ko'ngilochar, tomoshaga yoki boshqa ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan biron bir tadbirga qiziqish asosida shakllanadi. Men vaqtincha xatti-harakatlarning notekis normalarini vaqtincha bajarishga tayyorman. Ekspressiv olomon. Shakllangan - odatiy olomon kabi. Birgalikda har qanday hodisaga (quvonch, g'ayrat, g'azab, norozilik va boshqalar) umumiy munosabatni bildiradi. Ekstatik olomon. Bu ifodali olomonning ekstremal shakli. Bu o'zaro ritmik ravishda oshib boruvchi infektsiya (ommaviy diniy marosimlar, karnavallar, rok-kontsertlar va boshqalar) asosida umumiy ekstaziya holati bilan tavsiflanadi. Faol olomon. Formalangan - odatiy kabi; ma'lum bir ob'ektga tegishli harakatlarni amalga oshiradi. Faol olomon quyidagi pastki turlarni o'z ichiga oladi. Agressiv olomon. Birlashgan ko'r ko'r-ko'rona nafrat (biron bir diniy yoki siyosiy harakat, tuzilma). Odatda kaltaklash, pogromlar, o't qo'yish va boshqalar. Vahima bosdi. O'z-o'zidan xavfli yoki tasavvur qilingan manbadan qochish. Pulni tortadigan olomon. Har qanday qadriyatlarga ega bo'lish uchun tartibsizlikka uchragan zudlik bilan nizoga kirishadi. Bu hokimiyat fuqarolarning hayotiy manfaatlarini inobatga olmaslik yoki ularga tajovuz qilish (chiqayotgan transportda bo'ron bilan turish, savdo korxonalarida oziq-ovqatni tortib olish, oziq-ovqat omborlarini yiqitish, moliyaviy (masalan, bank) muassasalarini yo'q qilish, yirik ofatlar bo'lgan joylarda juda kam sonli odamlarda paydo bo'ladi. qurbonlar va boshqalar).
Isyonkor olomon. U hokimiyatning xatti-harakatlaridan umumiy adolatli norozilik asosida shakllanadi. Unga tashkiliy tamoyilni o'z vaqtida kiritish, o'z-o'zidan ommaviy harakatlarning ongli siyosiy kurash harakatlariga olib kelishi mumkin. G. Lebon olomon turlarini bir jinsliligi asosida ajratadi. heterojen; anonim (masalan, ko'cha); shaxsiylashtirilgan (parlament assambleyasi); bir hil: mazhablar; kastalar; sinflar. Olomon tipologiyasiga oid zamonaviy g'oyalar G. Lebonning qarashlaridan biroz farq qiladi. Uyushgan olomon yuqorida muhokama qilingan. Shuningdek, olomon sifatida ishlab chiqarish yig'ilishi, parlament yig'ilishi, sud hay'ati (G. Lebon bu tashkilotlarni "olomon" toifasiga kiradi) kabi odamlarning shaxsiy uchrashuvini ko'rib chiqish qiyin, ular faqatgina potentsial bilan olomonga aylanishi mumkin, lekin dastlab ular bunday emas. Shuningdek, sinflarni olomon toifasiga ajratish qiyin - ular allaqachon muhokama qilingan. Shunga qaramay, olomonning asosiy omili bu o'z-o'zidan paydo bo'lishi.
Olomonning psixologik xususiyatlari Ijtimoiy psixologlar olomonning bir qator psixologik xususiyatlariga e'tibor berishadi. Ular ushbu shakllanishning butun psixologik tuzilishiga xosdir va turli sohalarda namoyon bo'ladi: kognitiv; hissiy jihatdan kuchli iroda; temperamentli; axloqiy. Kognitiv sohada olomon uning psixologiyasining turli xil g'alati jihatlarini ifoda etadi. Xabardor bo'lmaslik. Olomonning muhim psixologik xususiyatlari bu ongsizlik, instinktivlik va dürtüsellikdir. Agar hatto bitta kishi aqlning va'dalariga etarlicha bo'ysunmasa-yu, lekin hayotdagi aksariyat harakatlar hissiy, ba'zan mutlaqo ko'r va ta'sirchan harakatlar tufayli amalga oshirilgan bo'lsa, demak, odamlar olami faqat hissiyot, mantiqdan voz kechadi. Boshqarilmaydigan podalar instinkti, ayniqsa vaziyat o'ta og'ir, rahbar yo'q va hech kim jamoalarning tinchlantiruvchi so'zlarini baqirmaydi. Odamlarning har birida heterojen - olomon zarrasi - bir hil holga keltiriladi va ongsiz xislatlar ustunlik qiladi. Ongsizlar tomonidan boshqariladigan fe'l-atvorning umumiy fazilatlari olomon ichida birlashadi. Izolyatsiya qilingan odam ongsiz reflekslarni bostirish qobiliyatiga ega, ammo olomon bunga yo'l qo'ymaydi. Tasavvur xususiyatlari. Olomon tasavvur qilish uchun juda rivojlangan qobiliyatga ega. Olomon taassurotlarga juda moyil. Olomonning tasavvurini hayratga soladigan rasmlar har doim oddiy va ravshan. Biror kishi tomonidan olomon ongida vujudga kelgan tasvirlar, voqea yoki hodisa g'oyasi ularning jonli hayotidagi haqiqiy tasvirlarga deyarli tengdir. Faktlarning o'zi ko'pchilikni hayratga soladigan narsa emas, balki uni qanday aks ettirishiga ta'sir qiladi. Yana bir muhim olomon effekti bu kollektiv gallyutsinatsiyalar. Olomon to'plangan odamlarning xayolida voqealar buziladi. Fikrlash xususiyatlari. Olomon tasvirlarda o'ylaydi, va tasvir uning tasavvurida paydo bo'lgan, o'z navbatida, birinchisi bilan mantiqiy aloqasi bo'lmagan odamlarni qo'zg'atadi. Olomon subyektivni maqsaddan ajratmaydi. U ongida vujudga kelgan tasvirlarni haqiqiy deb biladi va ko'pincha o'zi kuzatgan narsalar bilan juda uzoq bog'liqdir. Faqat tasvirlarda fikr yurita oladigan odamlar faqat tasvirlarga sezgir. Olomon fikr yuritmaydi yoki o'ylamaydi. U butun fikrni qabul qiladi yoki rad etadi. U nizolarga yoki qarama-qarshiliklarga toqat qilmaydi. To'planganlarning fikrlari birlashmalarga asoslangan, ammo ular bir-biriga o'xshashlik va ketma-ketlik kabi ko'rinadi. Olomon faqat cheksiz soddalashtirilgan g'oyalarni ko'ra oladi. Unga doimo olomonning hukmi chiqariladi va hech qachon chuqur muhokamaning natijasi bo'lmaydi. Olomon hech qachon haqiqatga intilmaydi. U yoqtirmaydigan dalillardan yuz o'giradi va yolg'on va xayollarga sajda qilishni afzal ko'radi, agar ular uni aldashsa. Tafakkur qilishga yoki mulohaza qilishga qodir bo'lmagan olomon uchun aql bovar qilmaydigan narsa yo'q, ammo aql bovar qilmaydigan narsa eng hayratlanarli narsa. Olomonda hech qanday noto'g'ri tushuncha yo'q. U izchillik bilan omon qolishi va qarama-qarshi his-tuyg'ularning butun o'yinini bosib o'tishi mumkin, ammo unga doimo daqiqalarning hayajonlari ta'sir qiladi. Bir-biriga faqat aniq aloqada bo'lgan turli xil fikrlarning birlashishi va aniq holatlarning zudlik bilan umumlashtirilishi olomon fikrlashining o'ziga xos xususiyatlari. Olomon doimiy ravishda xayollarga berilib ketadi. Olomon fikrlashining ba'zi muhim xususiyatlarini ta'kidlash kerak. Toifaviy. Haqiqat va xato borligiga shubha qilmagan holda, olomon o'z hukmlarida murosasizlik kabi bir xil hokimiyatni ifoda etadi. Konservatizm. Mutlaqo konservativ bo'lgan olomon barcha yangiliklardan chuqur nafratlanadi va an'analarga cheksiz hurmat bilan munosabatda bo'ladi. Maslahat. Freyd olomon hodisasini tasvirlash uchun juda samarali g'oyani ilgari surdi. U olomonni gipnoz ostida inson massasi deb bildi. Olomon psixologiyasida eng xavfli va eng muhim narsa bu uning taklifga moyilligi. U olomon tomonidan ilhomlantirilgan barcha fikrlar, g'oyalar yoki e'tiqodlarni qabul qiladi yoki rad etadi va ularga mutlaq haqiqat yoki mutlaqo aldanish sifatida qaraydi. Qanday bo'lmasin, har qanday holatda, olomonning taklifi manbai, ko'proq yoki kamroq noaniq xotiralar tufayli bitta odamdan kelib chiqqan xayoldir. Yuzaga kelgan vakillik keyinchalik kristallanish uchun yadroga aylanadi, ongning butun maydonini to'ldiradi va barcha muhim qobiliyatlarni falajlaydi. Olomonga, masalan, xushyoqish tuyg'usini ilhomlantirish juda oson, uni fanatizmdan, bo'ysunishdan va o'z buti uchun o'zini qurbon qilishga tayyor bo'lishda baxt topishga majbur qiladi. Olomon qanchalik betaraf bo'lmasin, baribir uni kutish kerak, bu barcha takliflarni osonlashtiradi. Osonlik bilan tarqaladigan afsonalarning tug'ilishi ularning bejirimligi bilan belgilanadi. Tuyg'ularning bir xil yo'nalishi taklif bilan belgilanadi. Taklif ta'sirida bo'lgan barcha mavjudotlar singari, ongni egallagan g'oya ham amalda namoyon bo'ladi. Olomon uchun imkonsiz narsa mavjud emas. Yuqumlilik. Psixologik infektsiya olomonda maxsus xususiyatlarning shakllanishiga yordam beradi va ularning yo'nalishini aniqlaydi. Odam taqlid qilishga moyildir. Fikrlar va e'tiqodlar yuqumli kasallik bilan olomonga tarqaldi. Uchun olomonning hissiy va ixtiyoriy sohasi Ko'plab psixologik xususiyatlar ham xarakterlidir. Hissiylik. Olomonda hissiy aks sado kabi ijtimoiy-psixologik hodisa mavjud. Ortiqcha ish bilan shug'ullanadigan odamlar nafaqat bir-biriga yaqin. ular boshqalarga yuqadi va o'zlari ulardan yuqadi. "Rezonans" atamasi ushbu hodisaga nisbatan qo'llaniladi, chunki olomon ishtirokchilari hissiy yuklarni almashish jarayonida asta-sekin umumiy kayfiyatni shu qadar qizdiradiki, hissiy portlash yuzaga keladi, bu ong tomonidan boshqarilmaydi. Hissiy portlashning boshlanishiga odamning olomon ichidagi xatti-harakatlarining ma'lum psixologik sharoitlari yordam beradi. Yuqori sezgirlik. Bir butunni tashkil etadigan, olomon deb ataladigan shaxslarning his-tuyg'ulari va g'oyalari bir xil yo'nalishni oladi. Kollektiv ruh tug'iladi, ammo bu vaqtinchalik. Olomon faqat oddiy va ekstremal tuyg'ularni biladi. Olomon itoat etadigan turli xil impulslar vaziyatga (xususan, hayajonlanishning tabiatiga) qarab saxiy yoki yovuz, qahramon yoki qo'rqoq bo'lishi mumkin, ammo ular har doim shunchalik kuchli bo'ladiki, hech qanday shaxsiy qiziqish, hatto o'zini himoya qilish tuyg'usi ham uni bostira olmaydi. To'plangan odamlarda hissiyotlarni bo'rttirib ko'rsatish, bu hissiyotning o'zi, taklif va infektsiya orqali juda tez tarqalishi, universal kuchga ega bo'lishiga olib keladi va bu uning kuchayishiga sezilarli hissa qo'shadi. Mas'uliyatsizlik tufayli olomonning his-tuyg'ularining kuchi yanada oshadi. Jazosizlikka ishonish (olomon qancha ko'p bo'lsa, shuncha ko'p) va muhim (vaqtinchalik bo'lsa ham) kuchni bilish odamlarga o'z his-tuyg'ularini namoyish etish va shaxs uchun shunchaki imkonsiz va imkonsiz bo'lgan harakatlarni amalga oshirishga imkon beradi. Olomonning his-tuyg'ulari yaxshi yoki yomon bo'lishidan qat'i nazar, ularning o'ziga xos xususiyati bir tomonlama. Olomonning his-tuyg'ularini bir tomonlama va mubolag'a qilish, bu shubhani yoki ikkilanishni bilmasligiga olib keladi. Aqlga qarshi doimiy kurashida, tuyg'u hech qachon mag'lubiyatga uchramagan.