Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
191 
Tik upirilishlarning katta qismi kuchli zilzilalar, sel va daryo qirg’oqlari yuvilishi 
bilan bog’liq. 
Markaziy Osiyo tog’larining aksariyat qismi 8-9 balli zilzila bo’ladigan 
mintaqaga mansubdir. Markaziy Osiyodagi yer qimirlashlarning o’chog’i yer 
qa’rida 8-25 km, ba’zan 40 km chuqurlikda joylashgan. Shuning uchun ham 
ularning aks-sadosini yer qobig’ining ustki qismida sodir bo’layotgan tektonik 
jarayonlardan izlash keraq 
Nisbatan yaqinda tektonik harakatlar faollashgan hududlar yer qimirlash ko’p 
joylar hisoblanadi. Ularga tog’ oldi tekisliklarining ko’tarilayotgan qismlari, yana 
hozirgi paytda izchil ko’tarilayotgan mintaqalarga mansub hududlar kiradi. 
Markaziy Osiyoning transchegaraviy ekologik muamolari. 
“Trans...” 
atamasi lotincha (trans) bo’lib, o’zlashma, qo’shma so’zlarning birinchi qismi 
sifatida qo’llanadi. U qandaydir fazo, makon, maydon, hudud orqali harakatlanish, 
uni kesib o’tish ma’nolarida ishlatiladi.
“Resurs”
so’zi fransuzcha (resource) bo’lib, 
yordamchi vosita
degan 
ma’noga ega. Bu yerda jamiyatning rivojlanishida zarur bo’lgan tabiiy, iqtisodiy, 
mehnat, axborot va moliya resurslari nazarda tutiladi. Bizning mavzuda asosan 
tabiatning kuchi va yaratmasi bo’lgan tabiiy resurslarga e’tibor qaratiladi. Demak, 
yuqoridagi fikrlarning mohiyatidan kelib chiqib, tabiiy “transchegaraviy resurslar” 
deyilganda ma’lum tabiiy-tarixiy hududda shakllangan, mustaqil harakatlanish 
xususiyatiga ega bo’lgan, ikki yoki undan ortiq davlatlar chegarasini kesib 
o’tuvchi, jamiyatning muayyan rivojlanish bosqichida ishlatish mumkin bo’lgan 
tabiatning kuchi va yaratmasiga aytiladi (Y.Ahmadaliyev, 2010)
.
Transchegaraviy resurslarning dastlabki tasnifini takomillashtirish zarurati 
bugungi kunda geografiya fani oldida turgan asosiy vazifalardan biridir. Dastlabki 
tasnif bu resurslarni bir necha mustaqil davlat hududida bo’lishi yoki ularni kesib 
o’tishini nazarda tutsak ular bevosita xalqaro huquq aniqrog’i