Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

61-rasm.
Qur’oni Karim

---

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
153 
boj soliqlari va savdo-sotiq tushumlari tashkil etgan. Mintaqadagi iqtisodiy 
jonlanish natijasida ko’chmanchi chorvador qabilalarda urug’-qabilaviy 
munosabatlarning yemirilishi va davlat uyushmalarining paydo bo’lish jarayoni 
kuchaygan. 
«
Johiliya» so’zi adabiy arab tilida «bilmaslik», ya’ni «Yagona xudo – 
Allohni tanimaslik» ma’nolarini beradi. Bu istiloh musulmon mualliflari 
tomonidan Arabiston yarimorolining islomdan oldingi davr tarixiga nisbatan 
ishlatila boshlandi. Bu bilan yangi davr tarixchilari qadimgi davrda Ichki Arabiston 
aholisi orasida «ko’p xudolik»(
al-Vasaniya
) hukm surardi, degan fikrga urg’u 
berishni istaydilar. Ba’zi tadqiqotchilar johiliya davri 100-200 yil davom etgan 
degan fikrni bildiradilar. Biroq ushbu davrning qancha muddat davom etganligini 
aniqlash birlamchi manbalar,birinchi navbatda, yozma adabiyotning ozligi, ba’zida 
butkul yo’qligi tufayli judamushkul. 
Arab yerlari Osiyoning janubi-g’arbidagi yarimorolda joylashgan bo’lib, 
shimoltomondan – Shom (Suriya) sahrolari, sharqdan Fors (Arab) ko’rfazi, Umon 
dengizi,janub tomondan Hind okeani va g’arbdan Qizil dengiz bilan 
chegaralangan. Mana shubepoyon o’lka bu yerda yashagan somiy tillarning birida 
so’zlashuvchi arablar nomibilan Arabiston yarim oroli deb atalgan. Zamonaviy 
tadqiqotlarning ko’rsatishicha,islom paydo bo’lish arafasida yarimorol hududida 
madaniyat nuqtai nazaridan uchsivilizatsiya mavjud bo’lgan: 
1) mustaqil ma’noga ega bo’lgan Janubiy Arabiston (tili – janubiy arab tili); 
2) nisbatan chetki ta’sirlardan uzoqroqda joylashgan Ichki Arabiston; 
3) Vizantiya va Eron imperiyalari madaniy an’analari bilan bog’liq 
ShimoliyArabiston. 
Islomning paydo bo’lishi tarqoq arab qabilalari uchun olamshumul 
voqeagaaylandi. Tarixda birinchi arab davlati –Arab xalifaligi vujudga keldi. Arab 
istilolarioqibatida mazkur uch sivilizatsiyalar vakillari aralashib ketdi. Lekin 
ularningo’tmishdagi nisbiy mustaqil rivojlanganliklari 
arablar nasabi 
haqidagi 
tasavvurdasaqlanib qoldi. Unga binoan, arablarning barchalari nasab jihatidan ikki 

---