So’ngi o’rta asrlarda Koreya -yaponiya munosabatlari

2.2 Urushning ikkinchi bosqichi va imjin urushing yakunlanishi
1597-yil 27-avgustda Xideyosi Busan shahrida qolgan 50 000 kishini qutqarish uchun 100 ming askarni olib o'tadigan 1000 ta kemani jo'natdi. Bu bosqinchilik Xitoyga mag'lub bo'lishdan ko'ra Koreyani egallash uchun oddiyroq maqsadga erishishdagi yo`l edi. Biroq, bu safar Koreya qo'shinlari juda yaxshi tayyorlangan edi va Yaponiyalik bosqinchilar ulardan ancha oldinda edi.
Imjin urushining ikkinchi bosqichi ham yangilik bilan boshlandi - Yaponiya harbiy kemasi Koreya dengiz floti ustidan Chilcheollyang jangida mag'lub bo'ldi, unda 13 ta Koreya kemasi yo'q qilindi. Ko'p jihatdan bu mag'lubiyat Admiral Yi Sun-shinning fitna qurboni bo'lganligi va uning nomidan buyruq chiqarib yuborilishi va Seanjo shoh tomonidan qamoqqa olinishi bilan bog'liq edi. Chilcheolliang falokatidan so'ng, podshoh tezda admiral Yi amrini bekor qildi. Yaponiya Koreyaning janubiy sohillarini egallab olishni rejalashtirgan, keyin Seulga yana bir marotaba borishni rejalashtirgan. Biroq, bu safar ular Joksan (hozir Cheonan) da Joseon va Xitoylik Min qo'shinlari bilan uchrashib, poytaxtdan chiqarib yuborishgan va hatto ularni Busan tomon yo'naltirgan.
Shu bilan birga, qayta tiklangan Admiral Yi Sun-shin Koreya dengiz flotini 1597 yil oktyabrda Myonnang urushida eng hayratlanarli g'alabasi bilan boshqargan. Koreyaliklar hali ham Chilcheollyang jangidan keyin qayta tiklashga harakat qilishgan; Admiral Yi o'z qo'mondonligi ostida 12 ta kemaga ega edi. U 133 ta yapon kemasini tor kanalga tortdi, bu erda Koreya kemalari, kuchli oqimlari va tosh qirg'oqlari ustida jang qilib hammasini vayron qildi.
Yaponiya askarlari va kemachilarga noma'lum bo'lgan bir vaqtda Toyotomi Xideyosi 1598 yil 18-sentabrda Yaponiyada vafot etdi. U bilan bu toshli, beg'araz urushni davom ettirish uchun hamma narsa barbod bo'ldi. Jangchining o'limidan uch oy o'tgach, Yaponiya rahbariyati Koreyadan umumiy chekinishni buyurdi. Yaponiyadan ajralib chiqqach, ikki dengiz kuchlari Noryang dengizidagi oxirgi so'nggi jangga kirishdi. Afsuski, boshqa sharafli g'alabaning ortidan, Admiral Yi ko'chmanchi yapon askari o'qi bilan gavdani pastki qismiga tegib vafot etdi.
Oxir-oqibat, Koreya ikki jangda 1 million askar va tinch aholi vakillarini yo'qotdi, Yaponiya esa 100 mingdan ortiq harbiylarni yo'qotdi. Bu mantiqsiz urush edi, lekin u Koreyaga buyuk milliy qahramonlar va yangi dengiz kemasi texnologiyasi bo`lgan - mashhur kaplumbaga kemasini berdi. 1597-yilning bahorida 140 minglik yapon qo’shini Koreyaga yana bostirib kirgan. Yaponlar dengizdagi avvalgi mag’lubiyatni hisobga olgan holda metall qoplamalar bilan yasalgan katta kemalarda jang qilganlar. Ular Li Sun Sindan qutulish maqsadida o’zlarining Ayg‘oqchisi Yosir ko’magida koreys shtabida yapon flotining Joylashgan o‘rni haqida yolg’on ma’ lumotni tarqatgan. Li Sun Sin Yapon flotini yo‘q qilish haqida buyruq olgandan so`ng, pistirma uyushtirgan yaponlarning hiylasini tushungan va buyruqni bajarishdan bosh tortgan. Aynan buyruqni bajarishdan bo’yin tovlagani uchun u o‘lim jazosiga hukm qilingan. Lekin mashhur qo‘ mondonning himoyasi uchun qilingan ko‘ plab murojaatlar natijasida afv etilib. oddiy askarga aylantirilgan.Koreys flotini Von Gyun boshqargan, unga Li Sun Sinning shuhrati tinchlik bermaganligi bois u ham mashhur qo‘mondonni lavovimidan chetlatishga ko‘ maklashib yuborgan. Aynan ayg’oqchi Vosir yana bir bora dushman kemalarining katta kechuvni suzib o’tganligi borasida yolg‘on ma’lumotni tarqatgan. Li Sun Sindan farqli ravishda yangi bosh qo’mondon bunga ishongan va koreys floti tuzoqqa tushib, katta yo’qotishlarga uchragan. Shundan keyingina Li Sun Sin avvalgi lavozimiga tiklangan, lekin uning qaramog’ida atiga 12 ta kema va 100 ga yaqin dengizchilar qolgan edi. Yangi kemalar va ularga ekipajni tayyorlash ma’ Ium vaqt talab qilgan. 1597-yil oktyabr oyida Li Sun Sin boshchiligidagi jangda dushmanning 330 ta kemasi bo’lishiga qaramay u g ‘ alaba qozongan.<sup>6</sup>
Koreys hukumati avvalgi quruqlikdagi muvaffaqiyatsizliklardan o`ziga xulosa chiqargan. Yapon armiyasi bu gal yaxshi tayyorlangan koreys va Xitoy qo‘shinlari (Xitoyning Min imperiyasi 140 ming askar va flot yuborgan)ni yenga olmagan. Aynan ular dushmanni janubga surib chiqargan. 1598-yiI sentyabrida Toyotomi Xideyosi vafot etgan. Natijada yapon qo‘ shinlari Koreyani tark eta boshlagan. Ikki tomon o’rtasidagi to‘qnashuvning oxirgi nuqtasi Noryanjin buxtasida bo‘lgan, bu yerda Koreys-Xitoy floti 500 kemadan iborat yapon flotiliyasini butkul mag‘ lub etgan. Lekin aynan shu jangda Li Sun Sin ham vafot etgan. Dushman taraflar o‘rtasida o ‘zaro sulh tuzilgan. Yaponlar butkul Koreyani tark etishi bilan yetti yillik Imjin jangi yakuniga yetgan
Yapon feodallari (shu jumladan Xideyosining dushmanlari ham) Koreyada yerlarga ega boʼlish umidida muzokaralarni choʼzardilar, bu vaqtdan esa harbiy harakatlarni yangidan boshlash Uchun tayyorgarlik koʼrishda foydalandilar. 1597 yilning boshlarida Koreyaga yaponlarning yangi kuchlari keldi va yangi hujumni boshladi. Biroq bu safar Koreya dushman hujumlarini qaytarishga ancha yaxshi tayyorlangandi. 1597–1598 yillari ozodlik urushini yakunlash imkonini beruvchi gʼalabalarga quruqlikda ham, dengizda ham erishildi. XVII asr boshlarida yapon tomonining tashabbusi bilan tinchlik haqida muzokaralar olib borildi. Tinchlik shartnomasi tuzilishi bilan Pusan porti orqali Yaponiya bilan Koreya oʼrtasida savdo oʼrnatildi, shuningdek, elchilar va sovgʼalar ham almashinildi.
Tokugava Ieyasu Minlarning Xitoyi va Choson bilan munosabatlarni hal qilmoqchi edi, shuning uchun u elchilarni yuboradi.1599 yilda diplomatlar Koreyaga keladi, lekin ikkalasi ham hibsga olingan. Keyin Tokugava Ieyasu yana elchilarga Susima orolining qo'mondoni So Yoshitoshi bilan do'stona munosabatlar haqida muzokaralar olib boradi. Choson Tokugava Ieyasu va Toyotomi Xideyori tarafdorlari o'rtasidagi ziddiyat chuqurlashdi va nihoyat Tokugava Ieyasu jangda Toyotomi Xideyori tarafdorlarini mag'lub etdi. 1600 yilda Sekigahara shahrini egalladi va hokimiyatni qo'lga oldi. Biroq, Tokugava Ieyasu un har tomonlama qo`llab turadigan hokimiyatga muhtoj edi. Bu masalada Koreya va Xitoy bilan munosabatlarni yaxshilashni asosiy vazifa deb biladi. Susima oroliga shuningdek 1599 yildan 1607 yilgacha Chosonga 21 ta diplomatik tashriflar bo'lgan. Repatriatsiya bo'yicha birinchi rasmiy elchi bu diplomatlar tarkibida bor edi. Min sulolasi davrida Xitoy Yaponiya bilan diplomatik aloqalarni to'xtatdi. Urush asirlari vataniga qaytarilgandan keyin Choson Yaponiya bilan diplomatiya sohasida yetakchipog`onaga chiqadi. Uch marta bo'lgan Choson diplomatlari vatanga qaytarish bo'yicha rasmiy elchilik missiyasidan oldin Yaponiyaga tashrif buyurishadi.XVI -asr oxiridagi yapon bosqinlari ko'p narsalarni vayron qilib tashladi .Chosonda ko'p yo'qotishlar bo`lib ular orasida madaniy boyliklarga jiddiy zarar yetkazildi. Ma'budlar haykallari va saroylar yoqib yuborilgan, kitoblar va san'at asarlari yaponlar tomonidan o'g'irlangan. Kulolchilik, texnologiya va boshqalar ishlab chiqarishda bosqinlardan oldingi davrga nisbatan kasbiy mahorat pasaygan. Urush davomida bosqinchiliklar chog'ida ko'plab Chosen odamlari o'g'irlab ketilgan va qul sifatida safarbar qilingan. Ba'zi odamlar mahorat va texnologiya bilan Yaponiyada kulollar kabi ma'lum bir ijtimoiy maqomga ega bo'lgan va neokonfutsiylik olimlaridan iborat edi. Keyinchalik Yaponiyada qolgan kulollar dunyoga mashhur bo'ldi.Susima kulolchiligi va Arima kulolchiligi kabi kulolchilik ustalari paydo bo`ldi. Ba'zi odamlar avvalgi yashagan hududlarga qaytib kelishdi. Urushni tasvirlagan Gannaryok Yaponiya va Hang Gang tajribasiga ega Choson vakili bo'lgan shaxs edi.Choson sudi vatanga qaytarish uchun yana ikkita rasmiy elchini yaponlar huzuriga yubordi, keyin esa rasman Yaponiyaga “tongsinsa” yaxshi niyat missiyalarini yuboradi. Ushbu xayrixoh missiyalar ikki davlat o`rtasida ko’prik bo’lib xizmat qilgandi. Yaponiyaga xitoy va Choson madaniyatini tarqatish, shuningdek, Yaponiyaning ahvolini ayg’oqchilik qilish shular jumlasidandir. Koreya yarim oroliga bostirib kirish Yaponiyaga ko’p o’zgarishlar olib keldi. Keyin Choson bilan tinch munosabatlarni tiklab, Tokugava Syogunati hokimiyatni qo’lga kiritdi. Bosqinlardan so’ng Yaponiya va bosqinchilik paytida tarqalgan neo-konfutsiylik, orqali Yaponlar tomonidan qo’lga olingan Choson olimlari yapon jamiyatiga sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Tokugava Syogunati Yaponiyani neo-konfutsiylik ta’limoti va qadriyatlari bilan boshqargan va bu Yaponiyani tinchlikda nazorat qilish, shuningdek, xalqaro tashkilotning bir qismi bo’lish uchun siyosiy strategiya bo`lib xizmat qilgan edi .Sharqiy Osiyodagi tartib bir xil madaniyatga ega edi. Biroq, Tokugava Syogunati Yaponiyani neoga aylantirgan bo’lsa-da Konfutsiylik jamiyatida milliy falsafaning asosi saqlanib qolgan. Koreya yarim oroli qadimgi Yaponiyaning irmoqli davlati degan fikrlar mavjud edi Shuningdek, Koreya yarim oroliga bosqinlarni yerni qaytarib olish uchun haqli urush sifatida tasvirlaydi.Ular nazdida Koreya hududi avvaldan ularniki edi. Bundan ayonki nafaqat bosqinchilar o`zlarini maqtashyapti, balki bu ishlari orqali Choson xalqini mensimaslikni ham ko`rsatib berdi.⁷