So’ngi o’rta asrlarda Koreya -yaponiya munosabatlari

II BOB Yaponlarning Koreyaga bosqinchlik harakati
2.1 Imjin urushi boshlanishi natija va oqibatlari

Dastlabki bosqinchilikni barpo etish.1577 yillar boshida Toyotomi Xideyosi Koreya hukumati nomiga yozgan maktubida Xitoyni mag'lub etish orzusini yozgan edi. O'sha paytda, Oda Nobunaga generallaridan biri edi. Yaponiya hali ham Sengoku  yoki "Urushayotgan viloyatlar " davrida bo`lib , turli xil hududlardagi aholilar va fuqarolik urushining bir asrlik davrida edi.

1591-yil Nobunaga vafot etdi va Xideyosi ancha birlashgan Yaponiya uchun mas'ul edi, shimolning Xonshu viloyatida esa uning so'nggi qo'shinlari o'z boshliqlari Xidayosi qo'shinlariga kelib qo`shildi. Xideyosi shu qadar muvaffaqiyat qozondiki , hatto Sharqiy Osiyodagi asosiy kuch Xitoyni ustiga yurish qilish haqidagi eski tushiga yana bir bor jiddiy fikr yuritishga kirishdi.
G'alaba g'alaba qozongan Yaponiyani qudratini barcha tasdiqlaydi va unga ulkan yurishlar shon-sharaf keltiradi.Xideyosi ilk bor 1591-yilda Choson  qiroli Seonjoning huzuriga elchilarlarni yuborib, Xitoyga hujum qilish yo'lida Koreya orqali Yaponiya armiyasini yuborishga ruxsat so'raydi. Va bu yo`lda hamkorlik masalalari maktubda bayon etiladi.Ammo bu taklifni Koreya qiroli rad etdi. Koreya uzoq vaqtdan buyon Min sulolasi –Xitoyining vassaliga aylangan edi . Ammo Sengoku bilan munosabatlar Koreya qirg'og'i bo'ylab to'xtovsiz Yaponiya qurolli hujumlari tufayli jiddiy darajada yomonlashdi.Koreyaliklar Yaponiya qo'shinlarini Xitoyga hujum qilish uchun o'zlarining davlatlaridan foydalanishga ruxsat berishiga hech qanday rozilik bermaydilar.
Shoh Seonjo, o'z navbatida, Yaponiyaga o'z elchixonalarini yuborib, Xideyosining nimaga qodirligini o'rganib chiqdi. Turli elchilar turli xabarlar bilan qaytib kelishdi va Koreya Seongoga Yaponiya boshqa hujum qilmasligini aytganlarga ishonishni tanladi. U harbiy tayyorgarlik ko'rmadi.
Ammo Xideyosi 225 ming kishilik armiya to'plash bilan band edi. Uning amaldorlari va aksariyat askarlari Yaponiyadagi eng qudratli domenlardan bir necha yirik davralar rahbarligi ostidagi samuraylar edi.Shuningdek armiya tarkibida ba'zi askarlar, urushga chaqirilgan qo'shiqchilar, fermerlar yoki hunarmandlar ham bo'lgan.
Mushketlar bilan qurollangan yapon qo`shinlari, kamon va qilichli koreyslarga nisbatan ancha yaxshi qurollangan bo`lib , qarshi qurolli kuchlar Seulga yaqinlashdi. Ko`rinishidan taxminan 100 km uzoqlikda bo`lib,ular 28 aprel kuni - Chungju shahridagi taxminan 100 ming kishilik Koreya qo'shiniga qarshi birinchi haqiqiy qarshilikka duch kelishdi. Koreya askarlari yaxshi qarshilik ko`rsatish uchun Koreyalik general Shin Rip o'z kuchlarini Han va Talcheon daryolari o'rtasidagi yalpi y-shaklli hududda joylashtirdi. Koreyaliklar jang oxirigacha, qolishlari yoki o'lishlari kerak edi. Afsuski, ular uchun yordamga kelayotgan 8000 ta Koreya otliq askarlari suv bosgan guruch po'stlog'iga botib qolishadi. Qurol jihatidan ham koreys o'qlari esa Yaponiyadagi mushaklardan ko'ra ancha arzonroq edi.<sup>4</sup>
Imjin urushi Li suiolasining tashqi siyosati - Xitoyning Min sulolasi, Yaponiya manchjurlar bilan borgan. Garchi, rasmiy Xitoy bilan munosabatlar vassallik ko‘rinishiga ega bo’lgan bo’lsada, Xitoy Chosonning ichki ishlariga aralashmagan. Ikki mamlakat doimiy ravishda o‘zlarining do'stona va rasman mustaqil munosabatlari tarzida elchilar va sovg'a-salomlar almashib turishgan.XVI asr davomida Choson hududiga doimiy ravishda chjurchjenlar va yapon qaroqchilari hujum qilib turganlar, lekin ular har safar keskin qarshiliklarga uchraganlar.XVI asrning 80-yillari oxirlarida bo’lnib ketgan Yaponiya Toyotomi Xideyosi tomonidan birlashtirilgandan so‘ng, u o 'z oldiga Xitoyni bosib olishni maqsad qilib qo‘ygan. Xideyosi katta armiya yig'ib, Choson hukumatiga Xitoydagi Min sulolasi bilan bo’ladigan jang uchun askarlarini Choson hududidan o’tkazishni va koreyslarni boMajak jangda yordam berishini so‘rab murojaat qilgan. Seul esa, o 'z navbatida, bu taklifni rad etgan va Xitoyga Yaponiyaning rejalari haqida xabar bergan. 1592-yilning mayida yaponlar 200 ming qo‘shini bilan Koreyaga bostirib kirgan va Imjin urushi (1592-1598) boshlangan. Garchi, urushgacha ko‘ plab davlat arboblari armiyani tiklash to'g'risida ta’kidlashlariga qaramay, Koreya urushga tayyor emas edi.Yapon qo'shinlarida o'qotar qurollar bo'lgan. Shu bois tez orada Pusan shahri qo'lga kiritilgan. Jiddiy qarshilikka uchramagan yaponlar Seul tomonga harakatlanishgan. Bu davrda Seul Min sulolasiga yordam so‘rab murojaat qilgan. Van Sonjo saroy a’yonlari bilan poytaxtni tashlab ketgan. Keson shahriga kelgan hukmdor va uning a’yonlarini g'azablangan olomon toshlar va balchiqli kesaklar bilan qarshi olgan. Yapon q o ‘ shinlari Seulga jangsiz kirib kelgan. Tez orada Keson va Pxenyan egallangan. Van o'zining yaqin odamlari bilan chegaradagi kichik shaharcha bo’lgan Lydjuga yashiringan.Saroy a’yonlarining qochib ketishi va koreys armiyasining mag'lubiyatiga qaramay, yaponlar tomonidan bosib olingan hududlarda hukumat qo‘shinlari qarshilik harakatlarini davom ettirgan.
1592 yil 8-iyulda Yaponiya Admirali Yi Koreya dengiz kuchlari qo'lida eng yomon mag'lubiyatga uchradi. Hansan do jangida  Admiral Yining 56 kemasi 73 ta kemadan iborat yapon flotini mag`lubiyatga uchratildi. Koreyaliklar katta flotni o'rab olishdi, ulardan 47 tasi vayron bo'ldi va 12 nafarini qo'lga kiritdi. Taxminan 9000 ta yapon askari va dengizchilari koreyslar tomonidan o'ldirilgan. Koreyalik kemalar va askarlar aytarli hech kimni yo'qotmagan va 19 nafar Koreys dengizchilari o'lgan.
Admiral Yining dengizdagi mag`lubioyati nafaqat Yaponiya uchun kulfat emas edi. Koreya harbiy mashqlari natijasida Yaponiyaliklar orolga boradigan dengiz yo`llari vayron bo`ldi va Koreyaga yetkazib beradigan materiallar, kuchlar va kommunikatsiya yo'li ham yo'q qildi.Yaponiyaning sobiq shimoliy poytaxti Pxenyan 20-iyul, 1592-yil qo'lga olishi mumkin bo'lsa-da, ularning shimolidagi harakatlar tezda pastga tushdi.
Qolaversa, barcha viloyatlarda «lybyon » («Adolat armiyasi») nomli xalq harakatlari yuzaga kelgan.Koreys qo'shinlari quruqlikda mag`lubiyatga uchragan bir vaqtda, sarkarda Li Sun Sin boshchiligidagi koreys floti dengizda muvaffaqiyatga erishgan. Seul mag`lubiyatga uchragandan so‘ng,1592-yil yozida kuchli zambaraklar bilan qurollangan 85 kemadan iborat Li Sun Sin boshchiligidagi flotda dunyoda birinchi marta «toshbaqa-kemalar» («kobuksonlar») ishlatilgan bo’lib, ularning borti va yuqori palubasi o‘q o‘tmaydigan qatlam bilan qoplangan.
Li Sun Sin o‘z flotidan unumli foydalanib, yonma-yon jang qilish taktikasi o’rniga masofaviy jang taktikasini qo’llagan. Koreys artilleriyasi yapon kemalarini o‘qqa tutib mag’lubiyatga uchratgan. «Toshbaqa-kemalar»ni yaponlar qo‘lga tushira olishmagan. Koreys floti qisqa muddatda 300 dan ortiq yapon kemalarini yo’q qilgan.Aynan koreyslarning dengizdagi muvaffaqiyati quruqlikdagi voqealarga ham ta’sir qilgan. G ‘alabalar odamlarni kurashga undagan. Bundan tashqari, suvdagi janglar davomida koreys floti dengiz yo’li orqali ta’minot bilan shug’ullanuvchi yaponlarning transport kemalarini yo‘q qilganligi bois yaponlar o’zlarining bazasi va oziq-ovqat zaxirasidan uzilib, o’ta qiyin holatda qolgan.Yaponlarning Koreyani bosib olishi Xitoyga qaratilgan urush uchun harbiy baza vazifasini bajarishi mumkinligini anglagan Min qo‘shinlari 1593-yili yaponlarga qarshi jangga kirishgan. Birlashgan Xitoy-koreys qo‘shinlari Pxenyanni ozod qilgan. Yapon qo‘shinlari Seulga chekinishgan, lekin uni ham tez orada topshirib, koreys armiyasi va Iybyon otryadi ta’qibida janubga chekinishgan. Biroq Xitoy armiyasi sarkardasi Li Ju-sun hujumni davom ettirishni istamay sulh tuzgan. Bu davrda esa yaponlar janubda mustahkamlanib olishgan. Garchi, yapon qo’shinlari Koreya hududidan butkul chiqib ketmagan bo’lsa-da, Xitoy armiyasi mamlakatni tark etgan.Tinchlik sulhi tuzilganiga qaramay, yaponlar janubda harbiy Harakatlarni to‘xtatmagan va qattiq janglardan so’ng Chinju shahrini bosib olgan. Xitoy-yapon muzokaralari 4 yilga cho’zilgan.1596-yilga kelib yapon qo’shini Koreyani tark etgan. 1597-yilning bahorida 140 minglik yapon qo’shini Koreyaga yana bostirib kirgan. Yaponlar dengizdagi avvalgi mag’lubiyatni hisobga olgan holda metall qoplamalar bilan yasalgan katta kemalarda jang qilganlar. Ular Li Sun Sindan qutulish maqsadida o’zlarining ayg‘oqchisi Yosir ko’magida koreys shtabida yapon flotining joylashgan o‘rni haqida yolg’on ma’lumotni tarqatgan. Li Sun Sin Yapon flotini yo‘q qilish haqida buyruq olgandan so`ng, pistirma uyushtirgan yaponlarning hiylasini tushungan va buyruqni bajarishdan bosh tortgan. Aynan buyruqni bajarishdan bo’yin tovlagani uchun u o‘lim jazosiga hukm qilingan. Lekin mashhur qo‘mondonning himoyasi uchun qilingan ko‘plab murojaatlar natijasida afv etilib, oddiy askarga aylantirilgan.Koreys flotini Von Gyun boshqargan, unga Li Sun Sinning shuhrati tinchlik bermaganligi bois u ham mashhur qo’mondonni lavozimidan chetlatishga ko‘maklashib yuborgan. Aynan ayg'oqchi Vosir yana bir bora dushman kemalarining katta kechuvni suzib o'tganligi borasida yolg‘on ma’ lumotni tarqatgan. Li Sun Sindan farqIi ravishda yangi bosh qo'mondon bunga ishongan va koreys floti tuzoqqa tushib, katta yo'qotishlarga uchragan. Shundan keyingina Li Sun Sin avvalgi lavozimiga tiklangan, lekin uning qaramog'ida atiga 12 ta kema va 100 ga yaqin dengizchilar qolgan edi. Yangi kemalar va ularga ekipajni tayyorlash ma’Ium vaqt talab qilgan. 1597-yil oktyabr oyida Li Sun Sin boshchiligidagi jangda dushmanning 330 ta kemasi bo'lishiga qaramay u g` alaba qozongan.⁵
Koreys hukumati avvalgi quruqlikdagi muvaffaqiyatsizliklardan o‘ziga xulosa chiqargan. Yapon armiyasi bu gal yaxshi tayyorlangan koreys va Xitoy qo‘shinlari (Xitoyning Min imperiyasi 140 ming askar va flot yuborgan)ni yenga olmagan. Aynan ular dushmanni janubga surib chiqargan. 1598-yiI sentyabrida Toyotomi Xideyosi vafot etgan. Natijada yapon qo‘ shinlari Koreyani tark eta boshlagan. Ikki tomon o'rtasidagi to‘qnashuvning oxirgi nuqtasi Noryanjin buxtasida bo‘lgan, bu yerda Koreys-Xitoy floti 500 kemadan iborat yapon flotiliyasini butkul mag‘ lub etgan. Lekin aynan shu jangda Li Sun Sin ham vafot etgan. Dushman taraflar o ‘ rtasida o ‘zaro sulh tuzilgan. Yaponlar butkul Koreyani tark etishi bilan yetti yillik Imjin jangi yakuniga yetgan