Son verstk indd

КАСБИЙ ТАЪЛИМ
Процедура типидаги виртуал ўқув лабо
-
раторияси асосини амалий дастур пакетлари 
ёки мутахассис фаолиятини автоматлашти
-
ришга мўлжалланган саноат аналоглари таш
-
кил қилади. Уларни яратишда, асосан, мате
-
матик моделлаштириш, ҳисоблаш ишларини 
амалга ошириш, ўрганилаётган объект ва жа
-
раёнларни оптималлаштириш масалаларига 
эътибор қаратилади. Баъзида математик мо
-
деллаштириш техникага оид мураккаб объ
-
ект ва жараёнларни тадқиқ қилишнинг ягона 
усули ҳисобланади. Бундай амалий дастур 
пакетларда ўрганиш предмети фаолиятнинг 
метод ва воситалари, масалан, геометрик мо
-
деллаштириш методлари, оптималлаштириш 
алгоритмлари бўлиши мумкин. Аммо, шуни 
таъкидлаш лозимки, олий таълим муассаса
-
ларида тайёрланаётган муҳандис фаолияти
-
ни автоматлаштиришнинг фойдали эканли
-
гига қарамай, у ўқув вазифаларини ҳал этиш 
жараёнида ҳамма вақт ҳам касбий тайёргар
-
лик сифатининг ошишига олиб келавермай
-
ди. Чунки, амалий дастур пакетларининг 
турли объект ва жараёнларнинг хоссаларини 
математик моделлаштириш ҳамда ҳисоблаш 
экспериментлари ёрдамида ўрганиш имкони
-
ятлари кўп ҳолларда амалга оширилмай қола
-
ди. Кўпчилик талабалар эса, бу борада етар
-
лича тайёргарликка эга бўлишмайди. Бундай 
ҳолларда қуйидаги тамойилларга асослан
-
ган махсус дидактик интерфейс қўл келиши 
мумкин: қизиқарли ва ўргатиш осон бўлган 
масала ёки масалаларни танлаш; талабалар 
билиш фаолиятига раҳбарлик қилишнинг 
такрорланувчи, ёпиқ шаклини қўллаш; маса
-
лаларни эвристик ечиш ва натижаларни ком
-
пьютер ечими варианти билан таққослаш; 
талабаларнинг билиш фаоллигини ошириш 
мақсадида мусобақа вазиятини яратиш. Тех
-
ника йўналишидаги олий таълим муассаса
-
ларида бўлажак муҳандисларни тайёрлашда 
электротехника ва электроника фани бўйича 
ташкил этилган лаборатория ишлари кат
-
та аҳамият касб этади. Албатта, бу мақсад
-
да махсус ўқув хоналари ташкил қилинади. 
Аммо, бундай ўқув хоналарининг ролига ор
-
тиқча баҳо бериш қийин. Чунки, уларни яра
-
тиш узоқ вақтни, турли-туман қимматбаҳо 
жиҳозларни ва уларни авайлаб сақлашни, энг 
асосийси, катта моддий харажатларни талаб 
этади.
Ҳозирги замон олий таълим муассаса
-
лари ўқув лабораторияларини замонавий 
асбоб-ускуналар, жиҳозлар, конструкциялар 
асосан йирик таълим муассасаларида жуда 
катта маблағ ҳисобига ташкил этиш мумкин. 
Бундай виртуал ўқув лабораторияларни яра
-
тиш ва улар билан ишлаш электрон дарслик-
ларни яратиш ҳамда улардан фойдаланишга 
ўхшайди. Аммо уларнинг прототипи қоғозда
-
ги биринчи манбалар эмас, балки натура ҳол
-
даги экспонатлар ҳисобланади.
Виртуал ўқув лабораториясида бўлажак 
муҳандислар, электротехника ишлари ва ав
-
томатика элементларини ўрганишлари ҳамда 
бошқа бир қатор амалий ишларни бажариш-
лари мумкин. Масалан, бўлажак муҳандислар 
виртуал ўқув лабораториясида йўриқнома 
бўйича лампа патронини қисмларга ажратиш 
ва йиғиш, шнурни патронга улаш (1-амалий 
иш); включателни қисмларга ажратиш ва 
йиғиш, шнурни включателга улаш (2-амалий 
иш); штепсел вилкасини қисмларга ажратиш 
ва йиғиш, шнурни вилкага улаш (3-амалий 
иш) усулларини мустақил ўрганадилар. Ўқув 
материалини идрок этиш самарадорлиги
-
ни ошириш учун ўрганиш обьектини яхлит 
кўриш ва унинг кичик деталлари билан тани
-
шиш имконини берадиган махсус технологик 
усуллар, масалан, лупа ёрдамида flash-анима
-
циялашдан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. 
Ҳар бир ўрганиш объекти тавсифи сўнгида 
ўрганилган ўқув материали бўйича гипермат
-
нлар остида «яширинган» қисқа изоҳлар би
-
лан ўз-ўзини назорат қилиш ва тренинг учун 
саволлар бериш мақсадга мувофиқ. Бу ўқув 
материалини интеграциялаб уни ўзлашти
-
риш жараёнини фаоллаштириш имконини 
беради ва якуний назоратларга тайёргарлик 
кўришга кўмаклашади.
Гибрид виртуал ўқув лабораториясини 
яратишнинг яна бир истиқболли йўналиши 
– мураккаб ва ноёб жиҳозларда намунавий 
лаборатория ишларини имитациялашдир. 

---

13
2020 №1, Kasb-hunar ta’limi