Somerset Moemning “Inson muteligi “ (“Of Human Bondage”) romanida muallif va qahramon timsolida biografik xususiyatlar uyg’unligi

Moliya va pul kredit tizimi. Banklar va ularning bozor iqtisodiyotidagi roli.

Pulning zarurligi va mohiyati

• Iqtisodiy katagoriyaga amal qiluvchi har bir mamlakat rivojlanishining asosiy vositalaridan biri pul bo’lib, bozor iqtisodiyotiga o’tish va unda ish yuritishda uning o’rni va ahamiyati yanada oshib boradi.
• Darhaqiqat, pul-»bozor tili»dab bajiz aytilmagan. Har bir iqtisodiy axborot, tovarlar va xizmatlar bahosi, to’lovlar, daromadu xarajatlar, moliyaviy talablar va majburiyatlar, iqtisodiy aloqalar makro va mikro darajalarda faqat pulda ifoda qilinadi.

Pul aylanishining tarkibiy qismlari sxеmasi

Krеditning zarurligi

• Krеdit tоvar-pul munоsabatlari mavjud sharоitdagi takrоr ishlab chiqarish jarayonining ajralmas bir qismi bo’lib, tоvar ishlab chiqarish krеdit munоsabatlari vujudga kеlishining tabiiy asоsi hisоblanadi.
• Krеditning vujudga kеlishini nafaqat ichki istе’mоl uchun tоvar ishlab chiqarish dоirasidan emas, balki asоsan yuridik jihatdan mustaqil bir-biriga mulkdоr sifatida qarama-qarshi turuvchi va iqtisоdiy munоsabatlarga kirishishga tayyor tоvar egalari faоliyat ko’rsatayotgan muоmala dоirasidan qidirish kеrak.
• Ishlab chiqarish fоndlarining dоiraviy aylanishidagi va fоndlarning bir marta aylanishidagi qiymatning harakati qisqa muddatli krеdit munоsabatlari paydо bo’lishining iqtisоdiy asоsidir.

Krеdit munоsabat bo’lishi uchun uning zurur elеmеntlari krеditning оb’еkti va sub’еkti bo’lishi zarur.

Banklar va ularning turlari. Markaziy bank va uning pul siyosati.

• Banklar jamgarma sifatida topshirilgan mablaglar xisobiga sanoat, savdo korxonalariga va boshka turli tadbirkorlarga pul bilan kredit beruvchi xamda boshka pul bilan boglik munosabatlarni amalga oshiruvchi Tashqilotlardir, korxonalardir. Xozirgi zamonaviy banklarning tarixiy rivojlanishi va tarkib topishi xakida ikki xil muloxaza mavjud. Birinchi muloxazaga binoan, banklarning vujudga kelishi pulning oltin va kumush shakllari zarb etilgan davrdan boshlandi. Usha davr tadbirkorlari uz amaliy faoliyatlarida oltinni zargarlarga tilxat asosida topshirib, olingan tilxatlarni dastabki Qogoz pullar shaklida ishlata boshladilar. Zargarlar tilxat berib, oltinni uzlarida olib kolish asosida asta-sekin bankirlarga aylana boshladilar. Dastlabki vaklarda zagarlar tilxatni tulaligicha oltinga almashtiradilar. Vakt utishi bilan zargarlar uzlarida jamlanayotgan mablaglar kupligini paykashib, ma’lum ortikcha oltinni endi boshka shaxslarga muayyan evaz xisobiga topshira boshlaydilar. Bu xolat xususiy pul rezervlari asosida bank tizimining shakillanishiga olib keladi.