Soliq va soliqqa tortish (o'quv qollanma) : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

Yuridik  shaxslardan  olinadigan  yer  solig'ini  hisoblash  va  budjetga  to'­
lash  tartiblari
Y er  solig'ini  hisoblash  tartibi  ish  tajribasi  to 'planishiga  qarab  m un- 
tazam   takom illashtirib  borildi.  Bunga  soliq  to 'lo v ch ilam in g   qonundagi  u 
yoki  b u   q oidalam i  tushuntirib  berishni  iltim os  qilgan  xatlari  h am   jiddiy 
ta ’sir  ko'rsatdi.
I l l

---

Soliq  kodeksida  yer  solig'ini  hisoblash  va  to 'la sh   tartibi  am alda  eski 
tartibdagidek o'zgarm ay  qoldi,  biroq  b a ’zi  o'zgarishlar ham   yuz  berdi.
Soliq  qonunchiligiga  muvofiq  yuridik  shaxslar  yer  soligini  mustakil 
ravishda  hisoblab  chiqadilar  va  davlat  soliq  inspeksiyalariga  h a r  yilning
1-fevraliga  q ad a r  taqdim   etadilar.  Shunday  qilib,  soliq  to 'g ri  hisoblanishi 
uchun  m as’uliyat  yuridik  shaxslar  zim m asiga  tushadi.  H atto,  agar  soliqni 
hisoblash  u chun  yer  maydoni  rasm iy  hujjatlar  b o 'y ich a  qabul  qilingan, 
tekshiruvda  esa  ular  band  etgan  y er  uchastkasi  m aydoni  hisob-kitobda 
ko'rsatilganigan  ortiqcha  b o'lib  chiqsa,  yuridik  shaxslardan  soliqni  to 'g 'ri 
hisoblash  u chun  m as’uliyat  soqit  qilinm aydi.
Agar  yer  sotilsa,  olib  qo'yilsa  (kam aysa)  soliqni  undirish  yer  olib 
qo'yilgan  oydan  boshlab  tuxtatiladi,  (kam aytiriladi)  M asalan,  korxonadan 
yer  uchastkasining  b ir  qismi  tegishli  davlat  hokim iyati  idoralari  to m o n id an  
25-avgustdan  olib  q o 'yildi,  u nda  korxona soliqni  1-avgustidan  to 'lam aydi.
Y er  solig'idan  im tiyoz  belgilanganda  u la r  shu  hu q u q   paydo  bo'lgan 
oyidan  boshlab  soliq  tulam aydilar.  Y er  solig'idan  im tiyoz  to 'xtatilgan 
hollarda,  shu  im tiyoz  to 'xtatilgan  oydan  so'ngi  o ydan  boshlab  yer  solig'i 
to 'la n ad i.
Y er  m aydoni  bir  qancha  yuridik  shaxslam ing  m ulkida  bo'lg an   qu ri­
lishiga  tegishli  bo'lad i,  h ar  b ir  m ulkdor  um um iy  m aydonidagi  hissasiga 
qarab  yer  solig'i  to'laydi.
K o 'p   q aw a tli  tu ra r  joylam ing  b ir  qism ini  egallagan  yuridik  shaxslar 
tu ra r  joyning  um um iy  m aydonidan  egallagan  qism i  u ch u n   soliq  to'laydi 
yoki  sh u   yuridik  shaxs  foydalanayotgan  ishlab  chiqarish  im o ratining  foyda- 
lanishi  hissasiga  qarab  soliq  to'laydi.
Soliqqa  tortish  m aqsadida  o 'rm o n ,  baliqchilik  va  ovchilik  korxonalari 
ham da  m ashina  -   trak to r  parklari  qishloq  xo'jalik  korxonalariga  te n g ­
lashtiriladi.
S oliqdan  olgan  im tiyozlam i  m a ’lum   m aqsadlarga  foydalanuvchi  yuri­
dik  shaxslar ham   yer solig'ining  hisobini  soliq  idoralariga  belgilangan  m u d ­
datda  va  shaklda  topshiradilar.
Yer  uchastkasi  yil  ichida  ajratilib  berilsa,  yer  uchastkasi  ajratilgan 
so'ngi  oydan  boshlab  yer  solig'i  to 'lay d i.  M asalan,  korxonaga  y er  tegishli 
idoralam ing  qarori  asosida  15-avgustdan  berildi,  y a ’ni  soliqni  korxona 
1  sentabrdan  boshlab  to'laydi.
Yuridik  shaxslar  tomonidan  yer  solig'ini  to'lash  va  uni  hisobga  olish 
tartibi.
Y uridik  shaxslar  (qishloq  xo'jaligi  korxonalaridan  tashqari)  yer  sliyoini 
h a r chorakda  ikkinchi  oyning  15-sanasiga  q ad a r  to 'la b   bo rad ilar  (15-fevral, 
15-m ay,  15-avgust,  15-noyabr).
Agar  yuridik  shaxs  yer  uchastkasini  hisobot  choragi  u ch u n   soliq 
to 'la sh   m uddatidan  so 'n g   olsalar,  unga  yer  solig'ini  to 'la sh   m uddati  bo'ladi 
kelgusi  chorakning  soliq  to 'la sh   m uddati  hisoblanadi.
Yagona  yer solig'i  to 'lo v c h ilar to m o n id a n   m ustakil  ravishda  yerlam ing 
m aydoni,  bazaviy  stavkalar  va  to 'z a tish   koeffitsiyentlari  asosida  hisoblab 
chiqiladi.
112

---

Q ishloq  xo'jaligi  aham iyatiga  ega  erlardagi  yer  m aydonlari  yer  tuzish 
xizm ati  o'tkazad ig an   yer  hisobi  m a ’lum otlari,  yerlam i  ro'yxatdan  o'tkazish 
va  qishloq  xo'jaligi  yerlarini  va  ekinlari  maxsus  asboblar  yordam ida  ulchash 
m ateriallari,  shuningdek,  ixtisoslashgan  loyihalash  va  qidiruv  tashkilotlari 
o 'tk az ish   boshqa  tekshiruv  m ateriallari  asosida  tasdiqlangan  bo'lishi  lozim.
Q ishloq  xo'jaligi  erlariga  yagona  yer  solig'ining  bazaviy  stavkalari 
sifatida  quyidagilar  qabul  qilingan:
-   sug'oriladigan  yerlar  b o 'y ich a -   1  klassli  yerlar;
(ball-bonitet-10  gacha);
-  lalmi  e rla r b o 'y ich a  -  tekis  zona  yerlari;
-   pich an zo rlar  va  yaylovlar b o 'y ich a -   «Cho'l»"  m intaqasidagi  yeriar.
Y erlar  joylashishining  tafovutlari  va  sifati,  (ball-boniteti)ga  qarab
bazaviy  stavkalar tegishli  tuzatish  koeffitsiyentlariga  o'zgartiriladi.
Y erlam ing  h a r  bir  turi  b o'yicha  yagona  yer  solig'i  sum m asi  quyidagi 
form ulaga  k o 'ra   belgilanadi: