Soliq va soliqqa tortish (o'quv qollanma) : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

2 -§ .  Yuridik  shaxslar  yer  solig‘ini  toiovchilari  va  soliq  obyekti.
Yer solig‘i  stavkalari  va  uning  hududiy  tabaqalashtirish  asoslari
Y er  solig‘ini  to 'lo v c h ilar  b o ‘lib  o ‘zining  m ulkida,  egaligida  va  foyda- 
lanishida  yer  uchastkalari  bo'lg an   yuridik shaxslar  hisoblanadi.
Soliqqa  tortish  m aqsadlarida  yuridik  shaxslar  dcganda  m ulkchiligida, 
xo'jalik  yuritishda  yoki  operativ  tarzdagi  boshqaruvida  m ol-m ulkka  ega 
b o'lgan  va  o 'z   m ajburiyatlari  b o 'y ich a  an a  shu  m ol-m ulk  bilan  javob 
beruvchi,  shuningdek,  m ustaqil  balansga  va  hisob-kitob  raqam iga  ega 
bo'lg an   h ar  xil  turdagi  korxonalar  va  tashkilotlar  shu  ju m lad a n ,  ulam ing 
alohida  bo'linm alari  tushuniladi.
Yagona  soliq  to'lash g a  o 'tg a n   kichik  korxonalar,  savdo  tashkilotlari 
yer  solig'i  to'lam aydilar.
O 'zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  1998-yil  10-oktabrdagi  «Qish­
loq  xo'jalik  tovarlarini  ishlab  chiqaruvchilar  u ch u n   yagona  yer  solig'ini 
joriy  etish  to ‘grisida»gi  F arm oniga  m uvofiq  qishloq  xo'jalik  tovarlarini 
ishlab  chiqaruvchilari  1-yanvar  1999-yildan  boshlab  budjetga  to 'lan ad ig an  
barcha  soliq  va  to 'lo v la r o 'm ig a   yagona  yer solig'ini  to'laydilar.
Y agona  yer  solig'i  to 'lovchilari  bulm ish  qishloq  xo'jaligi  tovar  ishlab 
chiqarishlari  u ch u n   boj  to 'lo v i,  litsenziya  yig'im lari,  bulardan  tashqari 
jam q 'arm alarg a  ajratm alar,  shuningdek,  alkogolli  m ahsulotlarga  aksiz 
solig'ini  to 'lashning  am aldagi  tartibi  saqlab  qolinadi.
Ushbu  tartib quyidagilarga  tegishli  bo‘lmaydi:
-
 o 'rm o n c h ilik ,  baliqchilik,  ovchilik  xo'jaliklariga;
-   ilm iy  tadqiqot  tashkilotlari  va  ilm iy  m uassasalam ing  tajriba,  ekspe- 
rim ental  va  o'quv-tajriba  xo'jaliklariga;
-   m ustaqil  yuridik  shaxslar  hisoblanm agan  yordam chi  qishloq  x o'ja­
liklariga;
-   d ehqon  xo'jaliklariga,  ular  u ch u n   O 'zbekiston  Respublikasining 
"D ehqon  xo'jaligi  to ‘g ‘risida"gi  q o n u n i  bilan  nazarda  tu tilg an   soliq  solish 
shartlari  saqlanib  qolinadi.
Yagona  yer solig'ini  to 'lo v c h ilar quyidagilar  hisoblanadi:
1) 
qishloq  xo'jaligi  kooperativlari  (shirkatlari),  ferm er  xo'jaliklari, 
agrofirm alar,  shuningdek,  boshqa  qishloq  xo'jaligi  m axsulotlari  ishlab 
chiqam vchilar,  bu  yuridik  shaxslar  qishloq  xo'jalik  m ahsulotlarini  ishlab 
chiqarish  bilan  birga  boshqa  xo'jalik  faoliyati  bilan  shug'ullanishdan  q a t’i 
nazar,  yagona  yer  solig'ini  to 'lo v c h ilar  hisoblanadilar;
2) 
qishloq  xo'jalik  to v a r  ishlab  chiqaruvchi  kichik  korxonalar  o 'z  
ixtiyoriga  ko'ra  budjetga  kichik  korxonalar  u ch u n   belgilangan  yagona 
soliqni  yoki  qishloq  xo'jaligi  tovar  ishlab  chiqaruvchilari  u chun  belgilangan 
yagona  yer  solig'ini  to'laydilar.
Yuridik  shaxslardan  olinadigan  yer  solig'ining  to 'lovchilari  m ulkchilik 
shaklidan  q a t’i  nazar,  iqtisodiyotning  ta rm o q   va  sohalari  b o 'y ich a  quyidagi 
guruhlarga  bo'linadi:
sanoat  korxonalari;
106

---

qurilish  tashkilotlari;
qishloq  xo'jaligi  korxonalari;
ta ’m inot  sotish,  vositachilik  tashkilotlari;
transport;
banklar;
sug'urta  tashkilotlari;
savdo  korxonalari;
um um iy  ovqatlanish  korxonalari;
maishiy  va  kom m unal  xizmat  korxonalari;
m ad an iy -m a’rifiy,  to m o sh a-k o 'n g ilo ch a r  muassasalar;
m editsina  m uassasalari  biijalar;
aksioneriik jam iyatlari  va  sherikchiliklari;
m a s’uliyati  cheklangan jam iyatlar;
ja m o at  tashkilotlari;
xorijiy  firmalar,  yuridik  shaxs  va  jismoniy  shaxslar  ishtirokidagi  qo'shm a 
korxonalar;
kichik  korxonalar; 
kooperativlar;
xo'jalik  yuritishning boshqa  shaklidagi  korxonalar.
Yemi  ijaraga  olgan  yuridik  shaxslar  O'zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 
Mahkamasining,  mahalliy  hokimiyat  idoralarining  qarori  bilan  ijaraga  olin­
gan yerlar uchun yer solig'i o'miga  budjetga  ijara  haqi to'laydilar.
Y uridik  shaxslarga  ajratib  berilgan  yerlar  u ch u n   yer  solig'i  erdan 
foydalanish  va  foydalanilm aganidan  q a ’tiy n az ar soliq  to'laydilar.
Soliq  kodeksini  97-m oddasiga,  asosan,  yuridik  shaxslar  u ch u n   quyi­
dagi  yer  uchastkalari  soliq  solinadigan  obyekt  hisoblanadi:
1)  q o n u n   hujjatlarida  belgilangan  tartibda  m ulk  qilib  olingan  yer 
uchastkalari;
2)  qishloq  yoki  o 'rm o n   xo'jaligini  yuritish  u ch u n   egalik  qilishga  beril­
gan  yer uchastkalari;
3)  korxonalar,  b inolar  va  inshootlar  qurish  u ch u n   yoki  qishloq  xo'ja- 
ligiga  taalluqli  bo'lm agan  boshqa  m aqsadlarda  foydalanish  u ch u n   berilgan 
yer  uchastkalari;
4)  korxonalar,  b inolar  eki  inshootlarga  b o 'lg an   m ulk  huquqi  utishi 
bilan  birga  egalik  qilish  va  foydalanish  huquqli  ham   utgan  yer  uchastkalari.
Q ishloq  xo'jaligi  tovar  ishlab  chiqaruvchilari  u chun  egalik  qilishga, 
foydalanishga  yoki  ijaraga  berilgan  yer  m aydoni  yagona  yer  solig'iga  tortish 
obyekti  hisoblanadi.
Qishloq xo'jaligi  erlarining maydoni  va  ulaming sifati  va joylashgan joyi 
bo'yicha  yer  balansi,  tuproq  xaritalari,  tekshiruv  materiallari  boshqa  yer 
kodastr hujjatlari bo ‘yicha  qabul qilinadi.
Ixtisoslashgan  loyihalash  yoki  ilmiy  tadqiqotchilik  institutlari  to m o ­
nid an   tuproq  haritalariga  tuzatish  kiritish  va  erlar  sifatini  (b all-bonitet- 
larini)  o'zgartirishga  d o ir  ishlar  olib  borilganida  b u nday  m a ’lu m o tlar  te ­
gishli  ravishda  Q oraqalpog'iston  Respublikasi  V azirlar  K engashi  va  vilo-
107

---

yatlar  hokim liklari  to m o n id an   yer  solig‘ini  hisoblash  u c h u n   ushbu  m a ’- 
lum otlam i  q o'llanish  m uddatini  ko‘rsatgan  holda  tasdiqlanishi  lozim.
Y er  solig‘i  stavkalari  h ar  yili  O 'zbekiston  Respublikasi  V azirlar  M ah- 
kam asi  to m o n id an   belgilanadi.
Q oraqalpoq‘iston  Respublikasi  va  viloyatlar  b o 'y ich a  qishloq  xo'jalik 
yerlariga  yagona  yer  solig'ining  m uvaqqat  bazaviy  stavkalari,  m a ’muriy 
tu m a n la r  va  shaharlar  b o'yicha  sug'oriladigan  qishloq  xo'jaligi  yerlari 
u chun  yagona  yer  solig'ining  bazaviy  stavkalari,  shuningdek,  yagona  yer 
solig'i  m uvakkat  bazaviy  stavkalam ing  tuzatish  koeffitsiyentlari  O 'zbekiston 
Respublikasi  V azirlar  M ahkam asi  to m o n id an   tasdiqlanadi.
Y erlardan  noqishloq  xo'jalik  m aqsadlarida  foydalanadigan  yuridik 
shaxslardan  olinadigan  yer  solig'i  stavkalari  quyidagicha  guruhlangan:
1) 
yagona  yer  solig'ini  to 'la sh g a  o 'tm a g a n   korxona,  tashkilot  va 
m uassasalardan  olinadigan  yer  solig'i  stavkalari;
2) 
lalm ikor  ekinzorlar,  b o 'z   yerlar  va  kup  yillik  k u chatzorlar  u chun 
olinadigan  yer solig'i  stavkalari;
3) 
cug'orilm aydigan  pich an zo rlar  va  yaylovlardan  olinadigan  yer 
solig'i  stavkalari;
4) 
o 'rm o n   va  qishloq  xo'jaligi  ishlab  ch iqarishida  foydalanilm aydi- 
gan  boshqa  yerlardan  olinadigan  yer solig'i  stavkalari.
5) 
sh a h ar  va  posyolkalardagi  yer  uchastkalaridan  olinadigan  yer  so­
lig'i  stavkalari;
6) 
qishloq  joylarda  joylashgan  yer  uchastkalaridan  foydalanganlik 
u ch u n   korxona,  tashkilot  va  m uassasalardan  olinadigan  y er  solig'i  stav­
kalari.
Q ishloq  xo'jaligi  yerlarining  sifati  yer  uchastkasi  m ulkdori,  yer  egasi 
yoki  yerdan  foydalanuvchining  aybi  bilan  yom onlashgan  (boniteti  pasayib 
ketgan)  taqdirda,  yer  solig'i  em in g   sifati  yom onlashuviga  qad ar belgilangan 
stavkalar b o'yicha  undiriladi.
S haharlar  va  sh a h ar  posyolkalarining  m a ’m uriy  chegaralarida joylash­
gan  qishloq  xo'jalik  aham iyatiga  m olik  yerlar  u c h u n   y er  solig'i  qishloq 
xo'jalik  yerlariga  belgilangan  stavkalam ing  ikki  baravari  m iqdorida  u n d i­
riladi.
Berilgan  yerlardan  ikki  yil  davom ida  foydalanm agan  jism oniy  shaxs­
lardan  yer  solig'i  uch  baravar m iq d o rd a  undiriladi.
O 'zbekiston  Respublikasi  V azirlar  M ahkam asining,  m ahalliy  davlat 
hokim iyati  oiganlarining,  fuqarolar  o 'z in i-o 'z i  boshqarish  organlarining 
qaroriga  m uvofiq  yer  uchastkalarini  ijaraga  olgan  yuridik  va  jism oniy 
shaxslar  yer solig'i  o 'm ig a   budjetga  ijara  haqi  to'laydilar.
Ijara  haqi  taraflam ing  kelishuviga  b in o a n   belgilanadi,  lekin  bu  haq 
q o n u n   hujjatlarida  belgilangan  yer  solig'ining  b ir  stavkasidan  kam   va  uch 
stavkasidan  k o ‘p  bo'lm asligi,  yerlardan  qishloq  xo'jaligi  ehtiyojlari  u chun 
foydalanilgan  taqdirda  esa-bir stavkasi  m iqdorida  bo'lish i  lozim.
Y em i  ijaraga  olganlar  hisobi,  ijara  to 'lo v i  hisobini  taqdim   qilish,  ijra 
to 'lo v in i  hisoblash  va  to 'la sh   yer  solig'i  b o 'y ich a  belgilangan  tartib  bilan 
am alga  oshiriladi.
108

---