Soliq va soliqqa tortish (o'quv qollanma) : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

TAKRORLASH  U C H U N   SAVOLLAR
1.  Foyda  solig‘i  qanday  soliq  hisoblanadi?
2.  Foyda  solig'ining  obyekti  nim a?
3.  Yuridik  shaxsni  darom adi  qanday  aniqlanadi?
4.  Foyda  solig'ining  stavkalari  qanday?
5.  Foyda  solig'i  b o'yicha  im tiyozlar  nim adan  iborat?
6.  Foyda  solig'i  b o 'yicha  hisobotlar  qanday  tuziladi.
43

---

V I bob.  SODDALASHTIRILGAN  SO L IQ  T IZ IM I 
(yagona  soliq)
l - § .   Soddalashtirilgan  soliq  tizimi  haqida  tushuncha 
va  uning  iqtisodiy  ahamiyati
0 ‘zbekiston  Respublikasi  oldida  turgan  q ato r  iqtisodiy-ijtim oiy 
m asalalam i  yechishda,  sh u  ju m lad a n ,  bozorlam i  tovarlar va  xizm atlar bilan 
ta ’m inlashda,  aholini  ish  bilan  bandligini  tashkil  etishda  b o zo r  iqtisodiyoti 
sharoitida  xojalik  tizim ining  m uhim   tarkibiy  qism i  b o ‘lm ish  kichik 
biznesning  aham iyati  beqiyosdir.  H ozirga  kelib,  kichik  korxonalar  yalpi 
ichki  m ahsulotning  to ‘rtd an   b ir  qism ini  berm oqdalar.
0 ‘zbekistonda  kichik  biznesni  rivojlantirishda  davlatning  kafolatlari 
va  yordam i  tufayli  iqtisodiyotda  katta  im koniyatlam i  ishga  solish  m um kin. 
U larga  davlat  yordam ini  berish,  kafolatlardan  tashqari  ixcham lashgan  soliq 
tizim iga  o ‘tishga  ruxsat  berishlik  u la m i  tashkil  qilish  va  m oliya  x o ‘jalik 
faoliyatini  boshqarishda  m u h im   aham iyatga  ega  bo'ldi.
Ixcham lashgan  soliq  tizim ining  aham iyati  kattadir.
B ular 
birinchidan,
  bozom i  tezda  tovarlar  va  xizm atlar  bilan  boyitish 
im konini  beradi, 
ikkinchidan,
  ishsizlikni  kam aytirish,  yangi  ish  o ‘rinlari 
ochishga  yordam   beradi, 
uchinchidan,
  u la r  faoliyatini  tashkil  qilishni 
ixcham lashtiradi, 
to'rtinchidan,
  soliq  hisoblari  va  hisobotlari  sonini 
kam aytiradi,  soliq  hisoblash  xodim lari  ishini  osonlashtiradi,  chunki  ilgari 
k o ‘p  soliq  hisoblari  va  dalolatnom alari  o 'm ig a   yagona  soliq  (aksiz  osti 
tovarlari  bo'ladi  aksiz)  soliq  to 'lay d i.  K o 'p   m artali  b o 'n a k   to 'lo v la r 
u m u m an   bo'lm aydi.  D em ak,  boqim an d a  h am   bo'lm asligi  lozim.
Agar  kichik  korxonalar  aksiz  osti  tovarlari  ishlab  chiqarsalar,  unda 
aksiz  solig'ini  h am  tulaydilar.
Soliq  hisobi  oddiy  b o 'lad i,  atigi  6  ko 'rsatk ich d an   iborat.
K ichik  korxonalar  u ch u n   yagona  soliq  to'lash g a  o'tish lik   ixtiyoriydir. 
B unda  O 'zbekiston  Respublikasi  V azirlar  M ahkam asining  «K ichik  korxo­
nalar  u chun  ixcham lashtirlgan  soliqqa  tortish  tizim iga  o 'tish n i  qo'llash» 
to'g'risidagi  qaroridan  kelib  chiqiladi.  (1998-yil  15-aprel  159-son).
Ixcham lashtirilgan  soliq  to'lashga  o 'tg an   kichik  korxonalar  uchun 
quyidagi  to 'lo v la m i  to 'la sh   tartibi  saqlanib  qolgan:
Aksiz  solig'i.
Bojxona  to'lovlari.
Davlat  boji.
B udjetdan  tashqari  fondlarga  to'lovlar:  pensiya  fondi,  bandlik,  yo'l 
fondlari  va  b.
44

---

Birja  bitim lari  yig‘imi.
Maxsus  tovarlam i  sotish  huquqini  olish  litsenziya  yig'imi.
Savdo  qilish  huquqini  olish  yig'im i.
K ichik  biznes  korxonalari  qatoriga  o ‘tishning  yagona  m ezoni  bor.  U 
ham   b o ‘ladi  ulardagi  ishlovchilar  sonidir.  2002-yildan  boshlab,  filial  va 
bo ‘linm alarda  ishlovchilar  ham   ishlovchilar soniga  q o ‘shiladigan  bo'ldi. 
K ichik  biznes  m aqom ini  olishning quyidagi  m e ’yorlari  belgilangan: 
Mikrofirmalarda:
ishlab  chiqarish sohalari  u ch u n   —  10  kishigacha; 
xarid  qilish,  ta ’m inlash  sotish  korxonalari,  xizm at  ko'rsatish  va 
noishlab  chiqarish  sohalari  u ch u n   —  5  kishigacha.
Kichik korxonalarda: 
sanoatda  —  40  kishigacha;
qurilish,  qishloq  xo'jaligi  va  boshqa  ishlab  chiqarish  sohalarida  —  20 
kishigacha;
fan,  ilmiy  xizm at  qilish,  ch a k an a  savdo  va  boshqa  noishlab  ch iq a­
rish  sohalarida -   10  kishigacha  ishlovchisi  bo'lish i  shart.
O 'zbekiston  Respublikasi  P rezidentining  2003-yil  30-avgustdagi  Far- 
m oniga  asosan  2004-yilning  1-yanvaridan  kichik  tad-birkorlik  (biznes) 
subyektlari  toifasiga  quyidagilar  kirishi  belgilandi: 
yakka  tartibdagi  tadbirkorlar;
ishlab  chiqarish  tarm oqlarida  b and  bo'lg an   xodim larining  o 'rta c h a  
yillik  soni  20  kishidan,  xizm at  ko 'rsatish   sohasi  va  boshqa  ishlab  chiqa­
rishga  alo q ad o r b o 'lm a g an   tarm o q lard a  10  kishidan,  ulguiji,  chakana  savdo 
va  um um iy  ovqatlanish  sohasida  5  kishidan  oshm agan  m ikrofirm alar; 
quyidagi  tarm o q lam in g   o 'rta c h a   yillik xodim lar soni: 
yengil  va  oziq-ovqat  sanoati,  m etallga  ishlov  berish  va  asbobsozlik, 
y o q 'o ch n i  qayta  ishlash,  m ebel  sanoati  va  qurilish  m ateriallari  s a n o a ti-100 
kishidan;
m ashinasozlik,  m etallurgiya,  yoqilig'i-energetika  va  kim yo  sanoati, 
qishloq  xo'jaligi  m ahsulotlari  yetishtirish  va  qayta  ishlash,  qurilish  ham da 
boshqa  sanoat-ishlab chiqarish  sohalari  —  50  kishidan;
fan,  ilm iy  xizm at  ko'rsatish,  transport,  aloqa,  xizm at  k o'rsatish  sohasi 
(sugurta  kom paniyalaridan  tashqari),  savdo  va  um um iy  ovqatlanish  ham da 
boshqa  ishlab  chiqarishga  alo q ad o r  bo'lm agan  so h alar —  25  kishidan.
Soddalashtirilgan  soliq,  O 'zbekiston  Respublikasining  Soliq  kodeksiga 
m uvofiq  ishlab  chiqilgan  va  tadbirkorlik  faoliyatini  am alga  oshirayotgan 
m ikrofirm alar  va  kichik  korxonalar  (keyingi  o 'rin la rd a   -   m ikrofirm alar  va 
korxonalar  deyiladi)  u ch u n   soliqqa  tortishning  soddalashtirilgan  tizimini 
q o 'lla sh  tartibini  belgilaydi.
Soddalashtirilgan  soliqning  am al  qilishi  dasturiy  vositalar  ishlab  c h i­
qarishga,  kom pyuter  texnikasi  va  dasturiy  vositalarga  servis  xizmati  k o 'rsa­
tishga,  kom pyuter  texnikasida  va  axborot  texnologiyalari  bilan  ishlashga 
o'qitishga  ixtisoslashayotgan  tashkilotlarga  (xodim lar  sonidan  q a t’i  nazar) 
ham   tatbiq  etiladi.
45

---

M ikrofirm alar  va  kichik  korxonalar  u ch u n   soliqqa  tortishning  soda- 
lashtirilgan  tizim i  O 'zbekiston  R espublikasining  Soliq  kodeksida  nazarda 
tutilgan  am aldagi  soliqqa  tortish  tizim i  bilan  b ir qatorda  qo'llaniladi.
Soliqqa  tortish  tizim ini  tanlash  huquqi  ixtiyoriy  ravishda  m ikro­
firm alar  va  kichik  korxonalarga  m azkur  tartibga  m uvofiq  taqdim   etiladi, 
soliq  solishning  alohida  tartibi  belgilangan  tadbirkorlik  faoliyatining  ayrim 
turlarini  am alga  oshiruvchi  m ikrofirm alar  va  kichik  korxonalar  b u n d an  
m ustasno.
Soliqqa  tortishning  soddalashtirilgan  tizim i  um um davlat  soliqlari 
yig'indisi,  shuningdek,  m ahalliy  davlat  hokim iyati  organlari  jo riy   etadigan, 
quyida  ko'rsatilgan  yig'im lardan  tashqari,  m ahalliy  soliqlar  va  yig'im lar 
o 'm ig a  yagona  soliqning to 'la n ish in i  nazarda  tutadi:
savdo-sotiq  qilish  huquqini  berganlik  u ch u n   yig'im ,  shu  jum ladan, 
tovarlam ing  alohida  turlari  bilan  savdo-sotiq  qilish  huquqini  berganlik 
u chun  litsenziya  yig'im lari;
yuridik shaxslarni  ro'yxatdan  o 'tkazganlik  u chun  yig'im ;
avtotransportni  qo'yganlik  u ch u n   yig'im .
Y agona  soliqni  to 'lo v ch i  b o 'lg an   korxonalar  sotib  olingun  to v a r  qiy- 
m atida  to 'la n g a n   ko'shilgan  qiym at  solig'i  sum m asini  ishlab  chiqarish 
xarajatlari  (m uom ala  chiqim lari)ga  hisobdan  chiqaradi.
Soliqqa  tortishning  soddalashtirilgan  tizim ini  ko'llaydigan  m ikrofir- 
m alar  va  kichik  korxonalar  u ch u n   bojxona  bojlari,  qo'shilgan  qiym at  solig'i 
va  im port  qilinadigan  tovarlar  (ishlar,  xizm atlar)  u ch u n   aksiz  solig'i,  davlat 
poshlinalari,  litsenziya  yig'im lari,  budjetdan  tashqari  fondlarga  ajratm alam i 
to 'la sh n in g  am aldagi  tartibi  saqlab  qolinadi.
Soliqqa  tortishning  soddalashtirilgan  tizim iga  o 'tg a n   korxona  um um iy 
belgilangan  tartibda  yoki  soddalashtirilgan  shakl  b o 'y ich a  hisob  yuritish 
huquqiga  ega.  Buxgalteriya  hisobotlarining  boshlanich  hujjatlari  va  d a ro ­
m adlar  h am da  xarajatlam i  hisobga  olish  daftari  yuritilishining  soddalash­
tirilgan  shakli  O 'zbekiston  Respublikasi  M oliya  vazirligi  to m o n id a n   bel­
gilanadi  va  O 'zbekiston  R espublikasining  b u tu n   hududida  yagona  hisob­
lanadi.