Soliq nazariyasi” fanidan ma’ruzalar matni

Davlat va bozor iqtisodiyoti – «Soliq nazariyasi» fanining asosidir.

Tarixiy manbalar guvohligiga ko’ra soliqlarning paydo bo’lishi davlatning paydo bo’lishiga bog’liqdir. Hozirgi iqtisodiyotni modernizasiyalash sharoitida davlat uni tashkilotchisi ekanligi ham sir emas. «Soliq nazariyasi» fani davlatning o’ta zarur bo’lgan xilma-xil vazifalari bilan chambarchas bog’liq va ularga asoslanadi.

Davlat mamlakatda yaratilgan ijtimoiy maxsulot ishlab chiqarish va uni taqsimlashning qonun- qoidalarini ishlab chiqadi. Bu taqsimlashdagi munosabat bozor iqtisodiyoti sharoitida pul orqali amalga oshiriladi. Davlat uni taqsimlashni ham pul munosabatlari orqali, ya’ni soliq, pul va kredit orqali amalga oshiriladi. Davlatning bunday faoliyatini o’rganish - «Soliq nazariyasi» fanining diqqat markazida turadi.

Bozor iqtisodiyoti talab va taklif, raqobat, qiymat va boshqa qonunlar orqali amalga oshiriladi. Bozor iqtisodiyoti - erkin iqtisodiyot, pulli munosabatlar iqtisodiyotidir. Soliqlar xam pul munosabatlarini ifoda etganligi uchun bozor iqtisodiyoti tarkibiga kiradi, uning ajralmas qismi hisoblanadi. Soliqlar davlat byudjetining daromadlar qismini shakllantiradi, qolaversa davlat byudjeti profisitini ta’minlab beradi.

O’zbekiston Respublikasining 2013 yil 26 dekabrdagi «O’zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi»ga asosan: Davlat byudjeti profitsiti — deganda muayyan davrda O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti daromadlarining uning xarajatlaridan oshib ketishi tushiniladi.

Bozor iqtisodiyoti qonunlari - «Soliq nazariyasi» fanining asosini tashkil etadi. U qonunlarni chuqur anglamasdan turib, soliqlarni tushunib bo’lmaydi.

Bozor iqtisodiyoti qonunlarini o’rganib chiqib, davlat yalpi ichki maxsulot qiymatini soliqlar orqali taqsimlash vazifasini o’z zimmasiga oladi. Shunday ekan, davlat to’g’risidagi ta’limot - davlat iqtisodiyotni boshqarishda bosh rol o’ynaydi. Davlat bozor iqtisodiyotini boshqarishda yetakchilik, boshqaruvchilik vazifalarini bajaradi. Davlat soliqlarni iqtisodiy mohiyati va vazifalarini o’rganib chiqib, uni amaliyotga tadbiq qilishni o’z zimmasiga oladi.

4.